Ponad 100 mld euro na zieloną transformację w latach 2021-2027. Jak działa polityka spójności

© Kalawin

Publikacja z 27 marca br.⁽¹⁾ dotyczy unijnej polityki spójności, której celem jest zmniejszanie występujących w UE nierówności na poziomie międzypaństwowym oraz międzyregionalnym. Raporty, w których KE ujmuje ten obszar, ukazują się co trzy lata i zawierają podsumowania dotychczasowych rezultatów polityki spójności, wnioski wyciągnięte na przyszłość oraz oparte na danych wskaźniki, takie jak poziom zatrudnienia czy jakość edukacji. Polityka spójności ma promować zrównoważony rozwój w UE, wzmacniając przy tym proces społeczno-ekonomicznej konwergencji (stopniowe zbliżanie do siebie wskaźników rozwojowych w różnych państwach i regionach), a jednym z uwzględnionych w niej wymiarów jest zielona transformacja. Jak dowiadujemy się z raportu, w okresie budżetowym 2014-2020, w ramach polityki spójności wydano 69 mld euro na przedsięwzięcia dotyczące odnawialnych źródeł energii, efektywności energetycznej, bioróżnorodności, czystego transportu oraz adaptacji do zmiany klimatu. Działania te przyniosły wymierne rezultaty, widoczne m.in. w liczbie 550 tys. budynków, które w omawianym okresie poprawiły swoją charakterystykę energetyczną, czy 6000 MW zainstalowanych mocy energetyki odnawialnej, które mają zaspokajać roczne zapotrzebowanie na energię ok. 4 mln gospodarstw domowych. 17 mln obywateli UE w ramach polityki spójności otrzymało ochronę przed powodziami, a na obszarze 3,4 mln hektarów wdrożono środki ochrony siedlisk. Do 6,9 mln osób skierowano natomiast wsparcie w zakresie lepszego zaopatrzenia w wodę.

63% gatunków niedostatecznie chronione

W latach 2021-2027 fundusze na politykę spójności w obszarach związanych z zieloną transformacją sięgają ponad 100 mld euro. Raport wymienia wyzwania związane ze zmianą klimatu, takie jak ekstremalne zjawiska pogodowe - powodzie, pożary czy susze – na które narażone jest obecnie 97 mln ludzi (21% populacji UE, z prognozą wzrostu do 24% w wyniku globalnego wzrostu temperatur o 2 st. C). Zjawiska te będą uderzały m.in. w turystykę, stanowiącą ważne źródło dochodu w określonych miejscach w Unii. Przejście do zeroemisyjnej energetyki może jednak wiązać się z szansami dla mniej rozwiniętych obszarów wiejskich, które wykorzystają swoje zasoby naturalne i położenie geograficzne. Raport wymienia tu potencjał takich technologii jak uwzględniane w programie REPowerEU zielony wodór i biometan. Jeśli chodzi o ten drugi, jego produkcja w UE w latach 2018-2022 miała się podwoić⁽²⁾. W publikacji czytamy również o potrzebie zapewnienia Europejczykom zdrowych ekosystemów, które łagodzą skutki zmiany klimatu i chronią bioróżnorodność. Jak podają autorzy, usługi ekosystemowe mają wpływ na ponad połowę globalnego PKB; tymczasem 63% poddanych analizie gatunków jest objęta słabą albo bardzo słabą formą ochrony. Wspomniane 100 mld euro jest przeznaczone także na takie działania jak poprawa jakości powietrza, redukcja hałasu, wzmacnianie recyklingu, zarządzanie zasobami wodnymi czy rekultywacja obszarów poprzemysłowych i zanieczyszczonych. Wewnątrzunijne nierówności przekładają się m.in. na poziom zanieczyszczenia powietrza. Regiony znajdujące się w najbogatszym kwintylu cieszą się niższym poziomem pyłu zawieszonego PM 2,5; w biedniejszych regionach problem natomiast jest zaostrzany przez ubóstwo energetyczne.

Od mniej niż 1 do ponad 20 km

Działania z zakresu polityki spójności wiążą się również z zapewnieniem dostępu do czystej wody, której niedobory w 2019 r. występowały na obszarze 29% UE. W południowej części kontynentu, na obszarach o stałym niedoborze wody, żyje 30% populacji, a do 70% na obszarach z sezonowym niedoborem w lecie. Problem dotyczy jednak również pozostałych regionów, wynikając m.in. z gęstości zaludnienia. Podejmowane inwestycje obejmują redukcję zanieczyszczeń, np. poprzez mokradła. Raport wspomina też o redukcji zanieczyszczeń gleb oraz o zielonej transformacji w takich sektorach jak transport; optymalną drogą do zeroemisyjności ma być w tym przypadku transport multimodalny. Wśród transportowych wyzwań autorzy wymieniają nierównomierne rozłożenie infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych, która jest rozwinięta w takich państwach jak Holandia, Niemcy, Szwecja, Austria czy Hiszpania, brakuje jej jednak w państwach Europy Środkowo-Wschodniej czy w Irlandii. Przykładowo, na większości terytorium Holandii czy w określonych częściach Belgii i Niemiec najbliższy punkt ładowania znajduje się niecały kilometr od użytkownika, podczas gdy w Polsce, Rumunii, Litwie czy Grecji średni dystans przekracza 20 km.

Czytaj też: Mobilizacja dla nowej mobilności. PSPA publikuje propozycje ws. zrównoważonego transportu

O sprawiedliwą transformację

W publikacji poruszona zostaje także kwestia sprawiedliwej transformacji, dotyczącej branż i regionów związanych z paliwami kopalnymi oraz uboższymi gospodarstwami domowymi. W 2018 r. w sektorze węglowym, bezpośrednio lub pośrednio, pracowało niemal 340 tys. ludzi, z czego 60% w siedmiu regionach (w tym na Śląsku i w województwie łódzkim). Przewiduje się, że do 2030 r. zniknie od 54 tys. do 112 tys. z tych miejsc pracy. Z kolei w wysokoemisyjnych gałęziach przemysłu – przemyśle stalowym, motoryzacyjnym, chemicznym czy paliwowym – w 2020 r. pracowało prawie 6 mln ludzi. Jednocześnie jednak do 2030 r. zielona gospodarka ma wygenerować ok. 2,5 mln nowych miejsc pracy, które będą wymagały wysokich kwalifikacji. Transformacja prowadząca do bardziej zrównoważonego i konkurencyjnego pejzażu ekonomicznego i przemysłowego może opierać się na środkach z takich źródeł jak Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego czy Społeczny Fundusz Klimatyczny. Co do drugiego z tych instrumentów, pomoże on uboższym i zamieszkującym słabiej zaludnione regiony gospodarstwom domowym, które zostaną dotknięte wzrostem cen paliw w wyniku wprowadzenia systemu ETS2.

Czytaj też: 67 tys. nowych kotłów węglowych w latach 2021-2023. Raport o transformacji budynków w Polsce

Dystrybucja korzyści

Przytoczone w raporcie modele makroekonomiczne pokazują, że do roku 2030 połączone programy polityki spójności z lat 2014-2020 oraz 2021-2027 mogą podnieść unijne PKB o 0,9%. Międzyregionalne nierówności w ramach UE ulegają zmniejszeniu, o czym świadczy fakt, że w momencie rozszerzenia Unii w 2004 r. PKB państw Europy Środkowo-Wschodniej wynosił ok. 50% średniej unijnej, w 2021 r. zbliżył się natomiast do 80%. Co do zielonej transformacji, autorzy wydanego przez KE raportu stwierdzają, że może ona przyczynić się do dalszego zmniejszania nierówności, potencjalnie jednak jest również w stanie je zwiększyć. – Z jednej strony, transformacja ma stworzyć nowe miejsca pracy (…) zwłaszcza w wiejskich i mniej rozwiniętych regionach z naturalnym dużym potencjałem rozwoju energetyki słonecznej i wiatrowej oraz składowania CO₂ w ekosystemach. Z drugiej jednak, istnieją dowody na to, że przemiany faworyzują przede wszystkim regiony rozwinięte, które przyciągają inwestycje i wykwalifikowanych pracowników, stanowiąc wyzwanie dla zatrudnienia i gospodarstw domowych w uboższych regionach, co może zwiększać społeczne nierówności – czytamy.

Aby uniknąć negatywnego scenariusza, raport zaleca „terytorialne” podejście do zmian - tak, aby regiony wrażliwe mogły korzystać ze współfinansowania projektów związanych z energetyką odnawialną, efektywnością energetyczną, czystymi i cyrkularnymi technologiami czy zeroemisyjnym transportem. Inwestycje mają dotyczyć infrastruktury, szkoleń zawodowych umożliwiających przekwalifikowanie się oraz edukacji. – Jest to szczególnie istotne w mniej rozwiniętych regionach, które są mniej przygotowane do przejścia ku neutralnej klimatycznie gospodarce i mają więcej trudności z sięgnięciem po potencjalne korzyści – piszą autorzy. Jak stwierdzają, równie poważnie należy potraktować wsparcie związane z kosztami energii i zapobieganiem ubóstwu energetycznemu, a także działania pomagające w adaptacji do zmiany klimatu; wydatnie może w tym pomóc odbudowa wzmacniających odporność ekosystemów.

Szymon Majewski
Dziennikarz