Parki narodowe w Polsce – z zewnątrz idylla, w środku kipi od sprzecznych interesów

© spacetech

A koniec końców idea parków narodowych jest taka, by było to dobro narodowe, a nie lokalne. Teoretycznie wszyscy się co do tego zgadzają. Rocznie parki narodowe w Polsce odwiedza ponad 20 mln turystów. Gdzie więc leży problem?

Jaki jest stan na dziś?

Zacznijmy od tego, że nie ma aktu prawnego, który kompleksowo regulowałby kwestie dotyczące parków narodowych. Różne wątki dotyczące ich statusu i funkcjonowania znajdują się w ponad 100 aktach prawnych różnej rangi (ustawach, rozporządzeniach, zarządzeniach). Kluczowym aktem prawnym jest ustawa o ochronie przyrody, obok funkcjonuje ustawa o lasach.

Ministerstwo Klimatu i Środowiska pracuje od 2019 r. nad projektem ustawy o parkach narodowych, który ma ujmować kompleksowo tę problematykę. Założenia projektu nie zostały jeszcze upublicznione.

Czytaj: Chaos w zarządzaniu parkami narodowymi. Co na to naukowcy?

Z uwagi jednak na fakt, że w ubiegłym tygodniu odbyło się posiedzenie Zespołu Parlamentarnego Zielonego Ładu dla Polski, skoncentrujemy się na zasygnalizowanych tam problemach i rekomendacjach. Dość powiedzieć, że w Polsce od 20 lat nie powstał żaden nowy park narodowy, choć np. od wielu lat trwają starania o powołanie Turnickiego Parku Narodowego⁽¹⁾.

Idee muszą być poparte finansami

Parki narodowe cierpią na chroniczny brak stabilnego finansowania. W porównaniu z budżetem, jakim dysponują Lasy Państwowe, to bardzo uboga siostra. Zresztą te różnice widać gołym okiem także w znacznie niższych wynagrodzeniach pracowników parków względem pracowników Lasów Państwowych. Przeciętnie roczny budżet wszystkich parków narodowych zamyka się w granicach 300-320 mln zł, z czego tylko 30 proc. pochodzi z dotacji z budżetu państwa. Pozostałe środki parki muszą sobie „wypracować”, aby móc realizować swoje statutowe zadania, np. pozyskując środki z funduszy krajowych i unijnych.

Kwestią wywołującą duże emocje jest funkcjonowanie funduszu leśnego. Otóż dotacje przekazywane parkom narodowym z tego funduszu są uznaniowe – zależą od Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych. W 2019 r. wyniosły 28 mln zł, ale jeszcze kilka lat temu, ta suma była ponad dwa razy wyższa.

Jak wskazywała podczas posiedzenia Sylwia Szczutkowska ze Stowarzyszenia Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, zapewnienie odpowiedniego finansowania parkom mogłoby odbywać się poprzez wprowadzenie wyższego podatku leśnego z terenu parku narodowego (nawet o 200 proc. stawki), wprowadzenie odpowiednich gwarancji budżetowych (czyli koniec z zasadą samofinansowania), wprowadzenie stałego odpisu z funduszu leśnego dla parków narodowych (np. 2 proc., czyli tyle, ile co roku Lasy Państwowe przeznaczają na budowę dróg) oraz wprowadzenie odpowiednich rekompensat dla gmin w formie wiążącego porozumienia (na zasadzie win-win).

Samorządy mają swoje kontrargumenty

Powoływanie nowych parków narodowych, ale i powiększanie powierzchni obecnych, jest bardzo trudne z powodu sprzeciwu samorządów, które obawiają się, że będzie to dla nich czynnik ograniczający inwestycje na ich terenie.

Potwierdził to Leszek Świętalski ze Związku Gmin Wiejskich RP, który wskazywał, że wszelkiego rodzaju obszary prawnie chronione są postrzegane przez społeczności lokalne jako bariera rozwoju. - Nie mówimy tu tylko o parkach narodowych, bo istnieje jeszcze szereg innych form ochrony przyrody (jest ich ponad 20), co w sumie w kraju daje 11 mln ha objętych różnego rodzaju formami ochrony. Np. 65 proc. woj. świętokrzyskiego pokryte jest różnymi formami ochrony przyrody – mówił Świętalski. Zapewnił, że strona samorządowa podziela pogląd, że parki narodowe i inne formy ochrony stanowią dziedzictwo narodowe, ale dodał jednak, że dobro ogólnonarodowe nie powinno generować kosztów, które pokrywa tylko i wyłącznie społeczność lokalna. – Nie ma jakichkolwiek rekompensat czy zwolnień podatkowych, a mówienie o tym, że turystyka zrekompensuje dochody utracone z niemożności prowadzenia działalności gospodarczej, jest naiwne – wskazywał.

Przypomniał także, że Związek Gmin Wiejskich RP od lat postuluje, by wprowadzić w Polsce, na wzór innych państw europejskich, subwencję ekologiczną, która z jednej strony byłaby rekompensatą dla gmin, a z drugiej strony zachęciła samorządy do współuczestniczenia w całym procesie.

Czytaj: Objęte ochroną mokradła Poleskiego Parku Narodowego zagrożone planowaną kopalnią węgla

Apel o powołanie specjalnej podkomisji w Sejmie

Posłanka Anita Sowińska, Przewodnicząca Zespołu Parlamentarnego ds. Zielonego Ładu dla Polski, na zakończenie posiedzenia wystosowała wspólny apel w sprawie parków narodowych⁽²⁾. Można tam znaleźć m.in. takie postulaty jak: zainicjowania współpracy pomiędzy najważniejszymi organami władzy i podjęcia inicjatywy ustawodawczej udrażniającej proces tworzenia nowych i poszerzania istniejących parków narodowych w Polsce; wdrożenia systemowych rozwiązań finansowych dla samorządów gmin zlokalizowanych na terenie parków narodowych oraz wdrożenia systemowych rozwiązań finansowania parków narodowych. Jest też postulat odpolitycznienia nominacji dyrektorów i rad naukowych parków narodowych.

Rekomendacje te mogłyby być wypracowane w stałej podkomisji, wchodzącej w skład Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.

Katarzyna Zamorowska
Dyrektor ds. komunikacji

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.