© tomertu
Dynamiczny rozwój odnawialnych źródeł energii w Polsce rozpoczął się wraz z wprowadzeniem systemu wsparcia. Początkowo jego zasady ustanowiono nowelizacją ustawy Prawo energetyczne(1), na mocy której od października 2005 r. umożliwiono prawo obrotu na Towarowej Giełdzie Energii prawami majątkowymi wynikającymi ze świadectw pochodzenia energii, w przypadku energii ze źródeł odnawialnych (w tym wiatru) były to tzw. zielone certyfikaty (patrz ramka).
Jak podają Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej i Kancelaria DWF Poland w przygotowanym wspólnie poradniku(2), w latach 2005-2016 najszybciej rozwijającym się rodzajem OZE w Polsce była energetyka wiatrowa (prawie 70-krotny przyrost). Rok 2016 był rekordowy pod względem przyrostu mocy wiatrowych (1225,38 MW).System wsparcia: Zielone certyfikaty i Aukcje OZE
Zielone certyfikaty
Zgodnie z wprowadzonym w 2005 r. systemem wsparcia odnawialnych źródeł energii, sprzedawcy energii do odbiorców końcowych w sprzedawanym wolumenie muszą legitymować się odpowiednią ilością energii wyprodukowanej z OZE. W celu wypełnienia tzw. obowiązku OZE, wykazują się przed Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki zakupem tzw. „zielonych certyfikatów” (lub pokrywają opłatę zastępczą). Zielone certyfikaty są to świadectwa pochodzenia energii wydawane przez URE instalacjom OZE, a wynikające z nich prawa majątkowe są sprzedawane na Towarowej Giełdzie Energii.
Wysokość wsparcia dla wytwórców zielonej energii zależy więc od wysokości cen na giełdzie towarowej. Nadpodaż świadectw względem obowiązku ich zakupu skutkuje spadkiem ich ceny. Branża OZE stanęła w obliczu tego problemu, impas przełamała nowelizacja przepisów.
Aukcje OZE
Aukcyjny system wsparcia dla producentów energii ze źródeł odnawialnych został wprowadzony ustawą o OZE z 2015 r. Aukcje OZE ogłasza Prezes Urzędu Regulacji Energetyki. Są one podzielone na koszyki w zależności od rodzaju technologii i mocy zainstalowanej elektrycznej instalacji. Aukcje odbywają się za pomocą Internetowej Platformy Aukcyjnej.
Energia elektryczna wytworzona w instalacji OZE objęta zwycięską ofertą aukcyjną jest sprzedawana na rynku, zaś wytwórcom przysługuje prawo wnioskowania o tzw. „ujemne saldo”, czyli w uproszczeniu różnicę do ceny z aukcji.
Środki wypłacane są przez spółkę Skarbu Państwa – Zarządcę Rozliczeń S.A. Mechanizm działa też w drugą stronę – w przypadku salda dodatniego to wytwórca energii z OZE zwraca do Zarządcy odpowiednią kwotę. Sposób obliczania zwracanych kwot w przypadku salda ujemnego, jak i dodatniego został ściśle określony (niewykluczone jest wprowadzenie zmian).
Środki na pokrywanie ujemnego salda zapewniane są dzięki opłacie OZE, która jest pobierana przez operatorów systemu dystrybucyjnego głównie od wszystkich odbiorców końcowych przyłączonych bezpośrednio do ich sieci. Finansowanie systemu jest więc niezależne od budżetu państwa.
W początkowym założeniu aukcje miały odbywać się do połowy 2021 r., ale za zgodą Komisji Europejskiej możliwość ich przeprowadzenia przedłużono do końca 2021 r. Ponadto podjęto już kroki w kierunku kolejnego wydłużenia obowiązywania tego systemu wsparcia.
Pamiętny rok 2016 …
Był to także ostatni rok, w którym oddano do użytku instalacje, które mogły korzystać z systemu zielonych certyfikatów – przypominają PSEW i DWF. Na rynku pojawiła się ponadto nadpodaż tych certyfikatów, co spowodowało spadek ich cen i w efekcie obniżenie rentowności inwestycji.
Ogromną zmianą była ustawa o odnawialnych źródłach energii(3), która wprowadziła tzw. system aukcyjny (patrz ramka). Począwszy od 2016 r., gdy odbyła się pierwsza aukcja, zaczęły one odgrywać rolę głównego mechanizmu wsparcia OZE.
I dokładnie w tymże roku wprowadzono zmiany, które mocno uderzyły w nabierającą wiatru w żagle branżę. Mianowicie w tzw. ustawie odległościowej(4) zapisano zasadę 10H (minimalna odległość wiatraka od m.in. zabudowań to jego 10-krotna wysokość). Brak zasad lokalizowania elektrowni wiatrowych, niekoniecznie mile widzianych tuż za płotem, mógł prowadzić do nadużyć… Niemniej, remedium jakie zastosowano w tym przypadku było prawdziwą terapią szokową, a sztywne ustalenie zasady 10H w praktyce zatrzymało nowe projekty wiatrowe na lądzie. Dodatkowo zwiększono podstawę opodatkowania dla turbin wiatrowych.
W połowie 2018 r. przywrócono stare zasady opodatkowania i otworzyły się szanse na przeprowadzenie znaczących aukcji OZE dla nowych instalacji. Ponadto ceny zielonych certyfikatów zaczęły wzrastać. Z kolei rok 2021 przyniósł projekt noweli ustawy odległościowej, którego celem jest złagodzenie zasady 10H.
Pomimo tych ostatnich ruchów, można zaryzykować stwierdzenie, że implikacje legislacyjnych zdarzeń z 2016 r. determinują kształt obecnej (i przyszłej) polskiej energetyki wiatrowej oraz jej wpływ na cały krajowy system elektroenergetyczny.
Czytaj: Nowy rozdział w polskim onshore
Wiatraki w aukcjach OZE
Dane wskazują, że w aukcjach OZE prym wiodą energetyka słoneczna i wiatrowa. Moc zainstalowana elektryczna instalacji wytwórców z tych dwóch źródeł [w MW], którzy wygrali aukcje w latach 2016-2020, to:
- Słońce (2016 – 68,4; 2017 – 289,4; 2018 – 514,1; 2019 – 792,5; 2020 – 1564,5);
- Wiatr (2016 – 10,6; 2017 – 6,7; 2018 – 1149,9; 2019 – 2220,6; 2020 – 928,9).
Urząd Regulacji Energetyki (URE) wskazuje, że najwyższy potencjał kontraktacji nowych mocy wytwórczych odnotowano w 2019 r., mimo że łączna liczba zwycięskich ofert była w latach 2019 i 2020 zbliżona. Średnia wielkość instalacji była najwyższa w 2019 r., na co wpłynęły oferty złożone dla dużych farm wiatrowych. W 2020 r. w aukcjach zwyciężyły instalacje o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej wynoszącej 2506,5 MW, wobec 3031,8 MW w 2019 r. - Doświadczenia z aukcji OZE przeprowadzonych przez Urząd w 2020 r. wskazują na spowolnienie rozwoju nowych projektów wiatrowych, co przypisać należy przede wszystkim ograniczeniom wynikającym z tzw. ustawy odległościowej – komentuje dla redakcji Teraz Środowisko Rafał Gawin, Prezes URE. Wyjaśnia, że w 2016 r. wiele projektów było w trakcie realizacji (ustawa odległościowa ich nie objęła), dzięki czemu w latach 2018 i 2019 farmy wiatrowe stanowiły najważniejszy rodzaj odnawialnego źródła energii, który wygrał aukcje.
Prezes URE przewiduje ponadto, że w latach 2021-2022 możemy zaobserwować dalszy spadek zakontraktowanej mocy w farmach wiatrowych, ponieważ na pozytywne skutki procedowanej teraz, czyli w 2021 roku, nowelizacji ustawy odległościowej trzeba będzie poczekać. - Luka inwestycyjna związana z czasochłonnością przygotowania nowych projektów może wynieść nawet kilka lat – podkreśla.
Sposoby wspierania OZE warto osadzić w szerszym kontekście, bowiem transformacja energetyczna to złożone zagadnienie. – Osiągnięcie kolejnych celów transformacji sektora i realizacja przez Polskę założeń europejskiej polityki klimatyczno-energetycznej wiążą się z koniecznością podjęcia szeregu działań adresowanych do wszystkich uczestników rynku. Wśród nich powinno znaleźć się wytyczenie nowych ścieżek regulacyjnych: zarówno w obszarze polityki planistycznej oraz szeroko rozumianej ochrony środowiska, jak i stricte odnoszących się do zagadnień energetycznych, takich jak struktura rynku, taryfy, mechanizmy wspierające rozwój sieci czy nadzór nad wytwarzaniem – konkluduje prezes Gawin.
Dominika AdamskaSekretarz redakcji, geograf Artykuł jest częścią publikacji “Energetyka wiatrowa w Polsce 2021. Rozwój, wyzwania, perspektywy”. Zachęcamy do jej lektury!
