System gospodarki odpadami na minusie - prawie 1,4 mld zł deficytu w 2020 r.

© Africa Studio

W ostatnim czasie Główny Urząd Statystyczny przedstawił dane dotyczące masy zebranych w Polsce odpadów komunalnych. Jak wynika z danych GUS, Polska z roku na rok wytwarza coraz więcej odpadów - na jednego mieszkańca Polski przypadało w 2020 r. średnio 342 kg zebranych odpadów komunalnych, co oznacza wzrost o 10 kg w porównaniu z rokiem poprzednim. Więcej na ten temat pisaliśmy w artykule pt. Ile odpadów wytwarza statystyczny Polak? Statystyka za 2020 r.

Jak dane te mają się do kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi? Odpowiedź na to pytanie znaleźć możemy w Sprawozdaniu⁽¹⁾ z działalności Regionalnych Izb Obrachunkowych (RIO) i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego (JST) w 2020 r., które przyjęła Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych (KR RIO). W dokumencie znajdziemy informacje dotyczące finansowania gospodarki odpadami w JST, a także propozycje zmian w ustawie z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

Wzrost dochodów i 1,4 mld zł deficytu

Jak podaje KR RIO, na przestrzeni lat 2017–2020 dochody z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi wszystkich JST i związków międzygminnych rokrocznie wzrastały – z 4,9 mld zł w roku 2017 do 8,8 mld zł w roku 2020. Podobnie jak w przypadku dochodów, odnotowany został także wzrost wydatków związanych z organizacją gminnych systemu gospodarki odpadami. - Wydatki JST i związków międzygminnych ujęte w dziale w latach 2017–2020 wzrastały systematycznie z 5,4 mld zł w 2017 r. do 10,2 mld zł w 2020 r. Największy wzrost wydatków związanych z systemem gospodarowania odpadami, zanotowano w roku 2020, tj. o 35,9 proc. w stosunku do wykonanych w roku 2019, przy dynamice wzrostu w tym przedziale czasowym o 11,6 punktu procentowego. Największy procentowo wzrost tych wydatków w stosunku do roku 2019 nastąpił w gminach (o 42,6 proc.), nieco mniejszy w miastach na prawach powiatu (o 30,2 proc.) – czytamy w sprawozdaniu.

Czytaj też: Gmina będzie mogła dopłacić do gospodarki odpadami. Opublikowano projekt ustawy

Jak zauważają autorzy sprawozdania, ukształtowany w ten sposób poziom dochodów i wydatków „spowodował, że finansowanie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w każdym omawianym roku w przypadku gmin i miast na prawach powiatu realizujących zadanie zamknęło się per saldo deficytem”. -  W związkach międzygminnych w latach 2017–2018 i w 2020 r. także zanotowano wartości ujemne, a jedynie rok 2019 zamknął się nadwyżką dochodów nad wydatkami w systemie na poziomie 11 374 tys. zł - wskazano. Jak dodano, łaczna kwota deficytu w poszczególnych latatch wynosiła: w 2017 r. 458 mln zł, w 2018 r. – 765 mln zł, w 2019 r. deficyt wzrósł do kwoty 1,2 mld zł, a w 2020 r. osiągnął poziom 1,4 mld zł.

Największy problem ze zbilansowaniem systemu miały gminy wiejskie i miasta na prawach powiatu. - W 2017 roku 1 057 gmin wiejskich (tj. 77,2 proc. gmin tego rodzaju) wypracowało ujemny wynik finasowania systemu, a dodatni w 313 (22,8 proc.). Natomiast w roku 2020 deficyt wystąpił w 1 103 gminach wiejskich (79,3 proc.), zaś nadwyżka w 287 gminach tego rodzaju (20,7 proc.). W miastach na prawach powiatu sytuacja wyglądała podobnie. Na 63 JST tego rodzaju w latach 2017 i 2020 – 33,3 proc. wypracowało nadwyżkę w finansowaniu systemu, natomiast w latach 2018 i 2019 odpowiednio 19,0 proc. i 23,8 proc. - wskazuje KR RIO.

Jak kwestia bilansowania systemu wygląda w Warszawie?

Jak wynika z analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi m.st. Warszawy za rok 2020⁽²⁾, koszty funkcjonowania systemu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie stolicy wyniosły blisko 1,3 mld zł. Przychody, jakie uzyskano z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, osiągnęły wartość 741 mln zł, całościowe przychody systemu gospodarowania odpadami oscylowały natomiast wokół 745 mln zł. Co to oznacza? Różnica między przychodami a wydatkami związanymi z systemem gospodarowania odpadami komunalnymi w samej tylko stolicy wynosiła w 2020 r. ponad 514 mln zł.

Problem ten nie dotyczy tylko dużych miast, w latach 2016-2019 łączne przychody systemów gospodarowania odpadami opolskich gmin wyniosły ponad 482 mln zł, tymczasem wydatki związane z funkcjonowaniem systemu przekraczały 512 mln zł. Więcej na ten temat pisaliśmy tutaj.

Propozycje zmian w ustawie UCPG

Wśród propozycji zamian w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tzw. ustawa UCPG), KR RIO postuluje m.in. o dokonanie zmiany brzmienia art. 6j ust. 3b ww. ustawy w kształcie obowiązującym przed jej nowelizacją z dnia 19 lipca 2019 r. Przepis ten odnosi się do opłaty naliczanej od nieruchomości o charakterze letniskowym i rekreacyjnym. - Przed nowelizacją organ stanowiący gminy ustalał stawkę opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi za rok od domku letniskowego lub od innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe. A zatem przedmiot opłaty odnosił się do świadczenia usług odbioru i utylizacji odpadów komunalnych gromadzonych w domku letniskowym (jednym) lub innej niż domek letniskowy nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe (np. działka rekreacyjna – nieruchomość gruntowa). W wyniku zmiany przepisu, zmianie uległ przedmiot ustalenia stawki opłaty. W aktualnym stanie prawnym rada gminy ustala stawkę opłaty za rok od nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, lub od innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe. Powyższa zmiana budzi wątpliwości interpretacyjne dotyczące ustalenia wysokości opłaty od nieruchomości, na których znajduje się więcej niż jeden domek letniskowy. W związku ze zmianą przedmiotu opłaty, tj. domek letniskowy zastąpiono nieruchomością, na której znajduje się domek letniskowy, nie wiadomo, w jaki sposób traktowane są nieruchomości, na których zlokalizowanych jest kilka domków letniskowych – wskazują autorzy opracowania.

Pozostałe propozycje zmian w ustawie można znaleźć w sprawozdaniu Krajowej Rady RIO (link do dokumentu w przypisie dolnym).

Joanna Spiller
Dziennikarz, inżynier środowiska

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.