Kary za przestępstwa przeciwko środowisku – projekt ustawy w RCL

Na stronach Rządowego Centrum Legislacji (RCL) opublikowano projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania przestępczości środowiskowej⁽¹⁾ przygotowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, przewidujący obligatoryjne kary dla skazanych za przestępstwo przeciwko środowisku. Zmiany dotyczą kodeksu karnego, kodeksu wykroczeń, ustawy o inspekcji ochrony środowiska, ustawy o ochronie przyrody, a także ustawy o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi.

Ustawodawca proponuje m.in. wprowadzenie obligatoryjnej nawiązki w wysokości od 10 tys. zł do 10 mln zł na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w przypadku skazania sprawcy za przestępstwo przeciwko środowisku.

Ostrzejsze kary za niezgodne z prawem postępowanie z odpadami

Projekt przewiduje też nowe granice ustawowego zagrożenia dla czynów określonych w art. 183 kodeksu karnego. Przepis sankcjonuje m.in. niezgodne z prawem składowanie, usuwanie, przetwarzanie, odzysk, unieszkodliwianie i transport odpadów, które mogą zagrażać życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza, powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym. Nowy zakres kar to 1-10 lat pozbawienia wolności (uprzednio – 3 miesiące do 5 lat).

Transgraniczny transport odpadów niebezpiecznych bez wymaganego zgłoszenia czy zezwolenia (a także wbrew ich warunkom) również będzie objęty podwyższoną karą: 2-12 lat więzienia (dotąd – 6 miesięcy do 8 lat). Te same widełki będą dotyczyły porzucenia odpadów niebezpiecznych w miejscu nieprzeznaczonym do ich składowania lub magazynowania. Nieumyślne złamanie przepisów we wspomniany sposób obarczone będzie karą do 5 lat pozbawienia wolności (versus 2 lata).

Czytaj też: Przemieszczanie odpadów z tworzyw sztucznych na nowych, surowszych zasadach od 1 stycznia 2021 r.

Naprawa szkód poczynionych w lasach

Nowelizacja ma objąć też Kodeks wykroczeń, przez wprowadzenie kary ograniczenia wolności za zaśmiecanie lasu albo składowanie w lesie odpadów. Takie orzeczenie będzie skutkowało dla ukaranego obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne. Co więcej, zanieczyszczanie lasów będzie objęte wyższą karą grzywny (do 5 tys. zł), a organy zyskają ważne narzędzie – orzeczenie obowiązku przywrócenia do stanu poprzedniego. Dotyczy to zanieczyszczania na terenach leśnych wody, gleby lub wyrzucania do lasu kamieni, odpadów, złomu, padliny lub innych nieczystości i „innych sposobów” zaśmiecania lasu. Podobne obostrzenia będą dotyczyły zakopywania, zatapiania, odprowadzania do gruntu lub składowania w lesie odpadów.

Jak czytamy w uzasadnieniu projektu, przepisy dyktowane są m.in. liczbą interwencji Lasów Państwowych w tym obszarze. Objętość zebranych odpadów z terenów będących w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe wyniosła w latach 2018-2020 średnio 102,6 tys. m sześc., a koszt ich usunięcia – 19,2 mln zł (rocznie). Kolejnym powodem jest wzrastająca liczba dzikich wysypisk śmieci. Przywołane dane z Krajowej Mapy Zagrożeń Bezpieczeństwa wskazują na 5340, 6830 i 9006 potwierdzonych zgłoszeń – odpowiednio –  w latach 2018, 2019 i 2020. Tendencja nie maleje – zgodnie z danymi Komendy Głównej Policji pierwsza połowa br. przyniosła już 4587 zgłoszeń, zapowiada się zatem niechlubny rekord.

Czytaj też: Przestępczość środowiskowa nie jedno ma imię

- Dotkliwym problemem dla budżetu państwa oraz samorządów jest ponoszenie kosztów utylizacji porzuconych odpadów. Niejednokrotnie obciążenia te wynoszą kilkadziesiąt milionów złotych (np. usunięcie odpadów nagromadzonych nielegalnie na terenie Gorlic to blisko 49 mln zł). Dlatego wśród proponowanych zmian jest nałożenie na sprawców przestępstw środowiskowych obligatoryjnego obowiązku wypłacenia nawiązki na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w kwocie do 10 mln zł – czytamy w uzasadnieniu projektu. Środki posłużą nie tylko do usuwania skutków działalności przestępczej, ale także zasilą różne programy ekologiczne, mające na celu m.in. poprawę jakości powietrza lub wody w Polsce.

Czytaj też: Rozbrajanie bomb ekologicznych: przykład odpowiedzialnego samorządu

W uzasadnieniu podano też statystykę przestępstw przeciwko środowisku w latach 2017-2020 dla różnego rodzaju wykroczeń (link w przypisie). W ramce przywołujemy liczbę pożarów miejsc gromadzenia odpadów (patrz: ramka).

Kontrole IOŚ z zaskoczenia?

W związku z powyższym ułatwione mają zostać kontrole inspekcji ochrony środowiska. Chodzi o okazywanie legitymacji, które w poprzednim brzmieniu art. 10b ust. 3 ustawy o inspekcji ochrony środowiska w praktyce uniemożliwiało dochodzenia. Główny Inspektor, Wojewódzki Inspektor oraz upoważnieni inspektorzy IOŚ w duchu noweli będą mogli swobodnie dokonywać oględzin pomieszczeń i innych miejsc, a także obserwować i rejestrować (m.in. za pomocą technik satelitarnych i dronów) zdarzenia oraz gromadzić i zabezpieczać dowody popełnienia przestępstwa lub wykroczenia.

Czytaj też: GIOŚ kręci bat na przestępców środowiskowych. W tempie largo czy allegro?

Istotna szkoda na terenach chronionych karana więzieniem

Projekt zakłada również pozbawienie wolności za powodujące istotne szkody niszczenie roślin lub zwierząt na terenie objętym ochroną. Zgodnie z projektem taki czyn będzie obwarowany m.in. karą pozbawienia wolności od roku do lat 5.

Zmiany dotyczą też oddziaływania promieniotwórczego. Od roku do 10 lat wyniesie kara pozbawienia wolności za zanieczyszczenie wody, powietrza lub powierzchni ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach. Dodano, że proponuje się również podwyższenie do 5 lat wysokość kary pozbawienia wolności, którą można orzec wobec sprawcy tego czynu, działającego nieumyślnie.

Palenie papierosów z grzywną?

Ustawa ma ukrócić bezmyślne wypalanie łąk, pastwisk, nieużytków, rowów, pasów przydrożnych, szlaków kolejowych, trzcinowisk lub szuwarów. Pomóc ma w tym nagana, kara aresztu, ograniczenia wolności lub grzywna w wysokości 30 tys. zł. Nowe przepisy umożliwią też nałożenie obowiązku przywrócenia stanu poprzedniego wypalanych terenów. Analogiczne sankcje będą dotyczyły także rozniecania ognia lub palenia tytoniu w lesie, na terenach śródleśnych, łąkach, torfowiskach i wrzosowiskach oraz w odległości do 100 m od nich (z wyjątkiem miejsc na drogach utwardzonych i miejsc wyznaczonych do pobytu ludzi).

Projekt opublikowano 12 sierpnia br., konsultacje potrwają 21 dni. Po przejściu ścieżki legislacyjnej, ustawa ma wejść w życie 14 dni po jej ogłoszeniu.

Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.