© tashatuvango
37 proc. środków w Krajowym Planie Odbudowy(1) (KPO) zostanie skierowanych na zielone inwestycje związane z ochroną klimatu, co oznacza szereg działań w różnych sektorach gospodarowania energią. Dla jednostek samorządu terytorialnego (JST), gestora miejskiej przestrzeni publicznej oraz organizatora transportu zbiorowego, szczególne znaczenie będą miały inwestycje w poprawę efektywności energetycznej budynków oraz nisko- i zeroemisyjny transport. W KPO znalazły się również liczne odwołania do działań na rzecz rozwoju zielonych miast i adaptacji do zmian klimatu.
Inwestycje, które otrzymają wsparcie w ramach KPO
KPO składa się z 5 komponentów:
- Komponent A „Odporność i konkurencyjność gospodarki”,
- Komponent B „Zielona energia i zmniejszenie energochłonności”,
- Komponent C „Transformacja cyfrowa”,
- Komponent D „Efektywność, dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia”,
- Komponent E „Zielona, inteligenta mobilność".
W każdym z nich zostały zdefiniowane wyzwania. Wyznaczono też cele nadrzędne i szczegółowe, w ramach których określono możliwe reformy oraz inwestycje. Działania w KPO podzielono na dwie części – grantową oraz pożyczkową.
Na co granty, a na co pożyczki w ramach KPO?
Inwestycje miejskie związane z ochroną klimatu i adaptacją do jego zmian, kluczowe wobec wyzwań Europejskiego Zielonego Ładu, będą wynikały głównie z Komponentu B oraz Komponentu E.
W ramach Komponentu B, w części grantowej znalazły się inwestycje związane z wymianą źródeł ciepła w szkołach oraz poprawą efektywności energetycznej szkół i obiektów lokalnej aktywności społecznej. Gminy wiejskie mogą dodatkowo liczyć na wsparcie dla inwestycji w zrównoważoną gospodarkę wodno-ściekową. Część pożyczkowa obejmie natomiast szeroki zakres inwestycji na rzecz kompleksowej zielonej transformacji miast.
Przedsięwzięcia w sektorze transportowym zostały ujęte w ramach Komponentu E oraz częściowo w Komponencie B. Granty przeznaczone będą na inwestycje transportowe wspierające rozwój gospodarki niskoemisyjnej, w tym zero- i niskoemisyjny autobusowy transport zbiorowy. Pożyczki natomiast – na wsparcie inwestycji związanych z rozwojem transportu tramwajowego.Dlaczego warto przygotować gminne dokumenty strategiczne?
JST mogą przygotować się do nowej perspektywy finansowej poprzez sporządzenie lub aktualizację miejskich dokumentów strategicznych. Posiadanie niektórych, tj. programów ochrony środowiska lub założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, jest wymagane przepisami. Pozostałe dokumenty strategiczne i planistyczne z zakresu gospodarki niskoemisyjnej oraz mobilności miejskiej nie są wymagane, jednak pozwalają JST przygotować się do realizacji inwestycji z wykorzystaniem wsparcia finansów zewnętrznych. Dokumenty mogą oznaczać premiowaną punktację w ramach konkursów dla wybranych przedsięwzięć, a w innych przypadkach być warunkiem wstępnym dla uzyskania wsparcia w ramach wybranego programu.
Wcześniej PGN-y teraz MPA?
Dobre planowanie inwestycji opiera się na przygotowaniu tematycznych strategii rozwoju. Te pozwalają ocenić spójność działań oraz przeanalizować ich oddziaływanie na środowisko. W ostatnich latach, powszechnie sporządzaną strategią miejską był Plan gospodarki niskoemisyjnej (PGN). Wyznaczał kierunki rozwoju gminy w zakresie redukcji emisji dwutlenku węgla, poprawy efektywności energetycznej oraz zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Obecna perspektywa finansowa UE rozszerza zakres zagadnień o dodatkowe aspekty. Są one szczególnie ważne w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu i znajdują rozwinięcie w dokumentach obejmujących tematycznie plany adaptacji miast do zmian klimatu oraz plany zrównoważonej mobilności miejskiej.
Wykazanie, że przedsięwzięcia wynikają wprost z dokumentów strategicznych, będzie warunkiem uzyskania wsparcia dla części inwestycji. Wg KPO wsparcie otrzymają miasta (lub obszary funkcjonalne), posiadające strategię rozwoju gminy, strategię rozwoju ponadlokalnego, miejskie plany adaptacji, plany ochrony środowiska, plany zazieleniania miast czy gminne programy rewitalizacji, które zawierają odniesienie do planowanych działań.
To właśnie one pozwolą samorządom korzystać z Funduszu Zielonej Transformacji Miast. Fundusz ma wesprzeć oddolnie przygotowane projekty mające na celu osiągnięcie transformacji klimatycznej oraz zwiększające możliwości rozwojowe miast. Jakie to projekty? - Do inwestycji, które można ująć w lokalnych dokumentach strategicznych należą m.in. inwestycje dot. poprawy jakości powietrza, zielono-niebieskiej infrastruktury, zwiększania powierzchni biologicznie czynnej, inwestycje miejskie oparte na przyrodzie, inwestycje w rozwój infrastruktury transportu zeroemisyjnego, poprawę efektywności energetycznej budynków, tworzenie wielofunkcyjnych czy otwartych przestrzeni publicznych – wylicza Wojciech Kusek, konsultant ds. ochrony środowiska w Atmoterm SA. Dodaje, że szczegółowe kryteria wyboru projektów będą dostępne na etapie składania wniosków.
- Zadania związane z adaptacją do zmian klimatu mogą pojawić się w różnych wspomnianych opracowaniach. Jednak najbardziej kompleksowe podejście umożliwia wyłącznie pogłębiona analiza, która w ramach przygotowania Miejskiego Planu Adaptacji do zmian klimatu (MPA) przeprowadzana jest standardowo. Zakres MPA jest najbardziej kierunkowy – mówi Wojciech Kusek. MPA pozwala wnikliwie zdiagnozować podatność poszczególnych sektorów miasta na wybrane skutki zmian klimatu i zaplanować przedsięwzięcia w sposób wyskalowany do potrzeb. Jak przygotować dobry MPA? - Opracowanie MPA powinno opierać się na historycznych, lokalnych danych meteorologicznych, danych o skutkach zjawisk atmosferycznych w przeszłości i analizie uwarunkowań lokalnych, łącznie umożliwiających ocenę wrażliwości obszarów miasta na wybrane czynniki klimatyczne, a także zostać objęte oceną potencjału adaptacyjnego, w celu określenia podatności danego obszaru na zmiany klimatu. Analiza ta powinna poprzedzać ocenę i ostateczny wybór opcji adaptacji, realizowanych poprzez konkretne inwestycje – dodaje.
Zgodnie z zapisami Projektu Programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 (FENIKS)(2), wsparcie przewidziano nie tylko na realizację przedsięwzięć, ale i samo opracowanie MPA.
Plany zrównoważonej mobilności miejskiej
Wyraźny akcent w KPO został położony również na dokument pn. Plan zrównoważonej mobilności miejskiej (SUMP(3)), mimo iż obecne zapisy nie przewidują wsparcia na opracowanie tego dokumentu w ramach środków Funduszu Odbudowy. Przyczyną jest horyzont zakończenia wsparcia w ramach KPO ograniczony do roku 2026(4). SUMP będą jednak popularyzowane, jako element wspierający reformę publicznego transportu zbiorowego i narzędzie przyczyniające się do kompleksowego podejścia do planowania zrównoważonej mobilności w miastach i ich obszarach funkcjonalnych.
Wykonanie SUMP i niezbędnych w tym celu analiz leży po stronie miasta. Nie pozostaje ono jednak bez wsparcia. Obecnie trwa pilotaż w ramach przygotowania do kolejnej perspektywy finansowej przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, we współpracy z Ministerstwem Infrastruktury, Komisją Europejską, Inicjatywą Jaspers oraz Centrum Unijnych Projektów Transportowych. Doradztwo Jaspers jest bezpłatne i obejmuje pomoc przy stworzeniu opracowania.
Artykuł powstał we współpracy z firmą Atmoterm SA
