Kryzys środowiskowy zagraża podstawowym prawom człowieka

© Syda Productions

- Bezpieczne, czyste, zdrowe i zrównoważone środowisko jest podstawą ludzkiego życia. Ale dzisiaj, z powodu ludzkiego działania – i nieludzkiej bezczynności – kryzys planetarny obejmujący zmianę klimatu, zanieczyszczenie środowiska naturalnego i utratę bioróżnorodności, mają poważny i bezpośredni wpływ na szeroki zakres praw człowieka, w tym prawo do żywności, wody, edukacji, mieszkania, zdrowia, rozwoju, a nawet życia samego w sobie – oświadczyła Wysoka Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka (UNHCHR) Michelle Bachelet podczas otwarcia 48. sesja Rady Praw Człowieka ONZ. - Musimy postawić poprzeczkę wyżej – w istocie od tego zależy nasza wspólna przyszłość – apelowała Bachelet.

Jako obywatele mamy prawo do czystego środowiska, gwarantuje nam to Konstytucja RP. O tym, czy jest to faktyczne, czy iluzoryczne prawo, można przeczytać w rozmowie z dr. hab. Adamem Bodnarem, byłym Rzecznikiem Praw Obywatelskich.

W swoim wystąpieniu Komisarz odniosła się m.in. do wydarzeń z ostatnich miesięcy: monumentalnych pożarów w Europie, na Syberii i Kalifornii, ogromnych powodzi w Chinach i Europie Zachodniej, arktycznych fal upałów czy utrzymującej się suszy „od Maroka i Senegalu po Syberię”, które to „zmuszają miliony ludzi do nędzy, głodu i przesiedleń”. - Powiązane ze sobą kryzysy związane z zanieczyszczeniem, zmianą klimatu i zanikiem bioróżnorodności działają jak czynniki zwielokrotniające zagrożenia – wzmacniając konflikty, napięcia i nierówności strukturalne oraz stawiając ludzi w coraz trudniejszych sytuacjach. W miarę nasilania się tych zagrożeń środowiskowych będą one stanowić największe wyzwanie dla praw człowieka naszej epoki - tłumaczyła.

Migracje klimatyczne i przesiedlenia wpłyną na sytuację na całym świecie

Jak zauważyła, według raportu Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) z zeszłego miesiąca, zmiana klimatu była bardziej dotkliwa i gwałtowna w Afryce niż gdziekolwiek indziej. - W połączeniu z nieumiejętnym zarządzaniem zasobami naturalnymi, utrwalonymi wzorcami ubóstwa i nierówności, niewystarczającym dostępem do podstawowych usług oraz wysokimi wskaźnikami bezrobocia i dyskryminacji mniejszości, kobiet i dziewcząt - zaostrzają konflikty i niestabilność polityczną oraz napędzają rekrutację przez brutalne grupy ekstremistyczne – mówiła - i jak dodała - potęgują migracje klimatyczne.

Obecnie przesiedlenia z powodu katastrof ekologicznych są szczególnie poważnym zjawiskiem m.in. w Azji, gdzie w 2019 r. Chiny, Bangladesz, Indie i Filipiny doświadczyły większej liczby przesiedleń w wyniku katastrof niż wszystkie inne kraje razem wzięte – około 70 proc. sumy globalnej. Tymczasem IPCC przewiduje, że do połowy wieku w wyniku wzrostu poziomu morza jedynie w Bangladeszu dachu nad głową pozbawianych zostanie kolejne 20 mln ludzi. Co więcej, w znacznej części Azji Południowo-Wschodniej, w tym w Indonezji, Malezji, Birmie, Tajlandii i Wietnamie, do 2050 r. powodzie dotknąć mają ponad 79 mln ludzi, część z nich zmuszona będzie do zmiany miejsca zamieszkania. A to szacunki obejmujące tylko jeden rejon…

Czytaj też: Uchodźcy klimatyczni u bram Europy

- Prognozy o takiej wadze i wpływie nie mogą być ignorowane przez żadnego decydenta, nigdzie. Będą mieć kaskadowe skutki gospodarcze, społeczne, kulturowe i polityczne, które wpłyną na każde społeczeństwo na świecie. Zajęcie się potrójnym kryzysem ekologicznym na świecie jest imperatywem humanitarnym, imperatywem praw człowieka, imperatywem budowania pokoju i imperatywem rozwoju – powiedziała Bachelet.

Zagrożenie dla aktywistów

W swoim wystąpieniu Komisarz nawiązała także do zagrożeń – a nieczęsto nawet brutalnej agresji – z jaką spotykają się obrońcy praw człowieka w zakresie środowiska naturalnego. Komisarz Michelle Bachelet zauważyła, że najbardziej narażone na nadużycia i przemoc są ludy tubylcze oraz młode kobiety i dziewczęta, które starają się bronić prawa do życia w czystym środowisku. - W wielu regionach obrońcy praw człowieka w dziedzinie ochrony środowiska są zastraszani, nękani, a nawet zabijani, często z całkowitą bezkarnością – wskazała.

Słowa Komisarz potwierdzają wyniki najnowszego raport⁽¹⁾ Global Witness, czyli organizacji, która od 2012 r. przygląda się zjawisku prześladowania aktywistów działających na rzecz ochrony środowiska. Jak podaje, „w 2020 r. odnotowano 227 śmiertelnych ataków na aktywistów środowiskowych – średnio ponad cztery osoby tygodniowo – co czyni ubiegły rok najniebezpieczniejszym rokiem w historii dla ludzi broniących swoich domów, ziemi i źródeł utrzymania oraz ekosystemów kluczowych dla bioróżnorodności i klimatu”. Organizacja wskazuje, że ponad jedna trzecia wszystkich śmiertelnych ataków wymierzonych była w ludność rdzenną (5 z 7 zabójstw), natomiast 9 na 10 ofiar śmiertelnych ataków stanowili mężczyźni. - Jednocześnie kobiety, które działają i zabierają głos, spotykają się również z formami przemocy ze względu na płeć, w tym z przemocą seksualną. Kobiety często stoją przed podwójnym wyzwaniem: publiczna walka o ochronę swojej ziemi i mniej widoczna walka o obronę ich prawa do zabierania głosu w swoich społecznościach i rodzinach – czytamy w raporcie.

Global Witness wskazuje jednak, że dane te są „prawie na pewno zaniżone”, bowiem wiele ataków nie jest zgłaszanych.

Świat dysponuje odpowiednimi narzędziami, ale…

W swoim wystąpieniu Komisarz wyraziła ubolewanie, że choć odpowiednie narzędzia są w zasięgu ręki, to nie są wykorzystywane w dostatecznym stopniu. Bachelet wskazywała tu m.in. Agendę 2030, Porozumienie paryskie, unijną politykę klimatyczną czy instrumenty wdrożone w ramach łagodzenia skutków pandemii koronawirusa. - Głęboko żałuję, że tylko 18 proc. wydatków na odbudowę po pandemii, jakie ogłosiło 50 największych gospodarek świata, można uznać za „zielone” – stwierdziła.

Komisarz zadeklarowała, że podczas zbliżającego się COP26 ONZ będzie „zdecydowanie opowiadać się za bardziej ambitnymi działaniami na rzecz klimatu” i wezwała tym samym państwa członkowskie Rady do wykazania się przywództwem w tym zakresie. Biuro Komisarz opracowuje ponadto wytyczne dotyczące podejść opartych na prawach człowieka do odbudowy, ochrony i finansowania klimatu oraz współpracuje z państwami członkowskimi w celu wsparcia sprawiedliwego przejścia na zrównoważoną gospodarkę opartą na prawach człowieka. Dodatkowo, w nadchodzących miesiącach uruchomiony ma zostać „program praw środowiskowych”. – Program ma na celu zwiększenie ochrony obrońców praw człowieka i przestrzeni obywatelskiej, ma włączyć prawa człowieka, w tym prawo do zdrowego środowiska, do wszystkich odpowiednich negocjacji i procesów ONZ oraz pomoc w budowaniu krajowych zdolności do promowania i ochrony praw człowieka – powiedziała. - Wybór należy przecież do nas – skonkludowała.

Joanna Spiller
Dziennikarz, inżynier środowiska