Robots
Cookies

Ustawienia cookies

Strona Teraz Środowisko wykorzystuje cookies. Część z nich jest niezbędna do funkcjonowania strony. Inne służą poprawianiu jakości naszych usług.
Więcej  ›
28.03.2024 28 marca 2024

Recykling: na „GOZowym” podium – z trzecią lokatą

Na jakiej pozycji w gospodarce obiegowej plasuje się recykling? Wysokiej. Nie można jednak zapomnieć, że w hierarchii postępowania z odpadami prym wiedzie zapobieganie ich powstawaniu.

   Powrót       11 października 2021       Odpady   

Gospodarkę obiegową można najprościej określić jako model gospodarczy, w którym zasoby krążą w zamkniętym obiegu, będąc wykorzystywane tak długo jak to możliwe.

- Efektywne gospodarowanie zasobami, zapobieganie powstawaniu odpadów i wykorzystywanie odpadów jako zasobu są podstawą gospodarki o obiegu zamkniętym – wyjaśnia Europejska Agencja Środowiska (z ang. EEA) w raporcie pt. „The European environment - state and outlook 2020(1)”.

Najpierw zapobieganie, potem ponowne użycie. A kiedy recykling?

Hierarchia postępowania z odpadami, wpisana w dyrektywę w sprawie odpadów(2) i transponowana do polskich przepisów poprzez ustawę o odpadach(3), wygląda następująco:

  1. zapobieganie powstawaniu odpadów;
  2. przygotowywanie do ponownego użycia;
  3. recykling;
  4. inne procesy odzysku;
  5. unieszkodliwianie.

Słownik ochrony środowiska: Recykling

Metoda odzysku, w ramach której odpady są przetwarzane na produkty, materiały lub substancje, a następnie ponownie wykorzystywane w pierwotnym lub innym celu. Recykling nie obejmuje odzysku energii oraz ponownego przetwarzania na materiały, które mają być końcowo wykorzystane jako paliwo.
Sprawdź Słownik ochrony środowiska Teraz Środowisko (link)
Podczas recyklingu - będącego w centrum uwagi najnowszego Tematu Miesiąca: Recykling - odpady są przetwarzane na produkty, materiały lub substancje, które mogą być wykorzystywane zarówno w takim samym celu jak pierwotnie, jak i innym. - Znaczna część odpadów, które wyrzucamy, może być poddana recyklingowi. Recykling sprzyja ochronie środowiska, ponieważ ogranicza ilość odpadów, które trafiają na składowiska i jest źródłem surowców do produkcji nowych towarów. Recykling sprzyja także rozwojowi innowacyjności i tworzeniu miejsc pracy – uważa EEA. W raporcie pt. „Polska droga do gospodarki o obiegu zamkniętym(4)” z 2017 r. przytoczono analizy branży recyklingu, według których „skierowanie 10 tys. ton odpadów rocznie do zagospodarowania w ramach recyklingu tworzy zazwyczaj 10–25 miejsc pracy”. Porównano to z jednym miejscem pracy w przypadku przekazania takiej masy odpadów na składowisko albo do spalarni.

Pomimo zalet recyklingu, jest on dopiero trzecią w kolejności preferowaną metodą zagospodarowania odpadów. - Do recyklingu zawsze potrzeba energii i innych surowców, takich jak woda czy czysty dodatkowy materiał, aby produkt wtórny był wysokiej jakości. Podczas gdy przy ponownym użyciu cały czas utrzymujemy wartość na jak najwyższym poziomie (wyższym niż w recyklingu) – mówi w rozmowie z redakcją Piotr Barczak, Senior Policy Officer: Waste w European Environmental Bureau. W raporcie „Polska droga do GOZ” tak określono moment, gdy recykling staje się odpowiednim narzędziem: „Mimo prawidłowego użytkowania i dobrej konserwacji przedmiotów przychodzi taki moment, gdy ponowne użycie, naprawa czy regeneracja produktu nie są już możliwe. Wtedy jego komponenty powinny zostać poddane procesom recyklingu, które wydzielą z nich materiały lub substancje do wytworzenia nowych produktów”.

 

W poniedzialek, 11 października 2021 r., rozpoczyna się Circular Week.

Jest to międzynarodowa seria wydarzeń i inicjatyw poświęconych tematyce gospodarki cyrkularnej i zrównoważonego rozwoju, które mają miejsce w całej Europie. Celem Circular Week jest promowanie idei gospodarki obiegu zamkniętego, wspieranie zrównoważonych modeli biznesowych i nawiązanie współpracy pomiędzy interesariuszami. Patrz ramka z obrazem.

Patronat medialny nad Circular Week objęła redakcja Teraz Środowisko.


Circular Economy Action Plan – podejście drugie

Zmiana myślenia z gospodarki linearnej (schemat „weź, wytwórz, wyrzuć”) na cyrkularną jest jednym z priorytetów unijnych. Jednak do pełnego wdrożenia tej idei w życie jeszcze daleko – podkreśla EEA. Europa generuje coraz większe ilości odpadów, i choć widać postępy w recyklingu, to są one zbyt wolne, a niektóre państwa mogą mieć problemy z wypełnieniem stawianych celów. - Ostatnio polityka unijna zaczęła poprawiać warunki ramowe dla gospodarki o obiegu zamkniętym, aczkolwiek z głównym naciskiem na odpady. Aby w pełni wykorzystać potencjalne korzyści, kluczowe będzie projektowanie materiałów i produktów w sposób zapewniający trwałość, ponowne wykorzystanie, naprawę i modernizację, odnawianie, regenerację i recykling oraz zapobiegający zanieczyszczeniu cykli materiałowych – podkreśla Agencja.

Sprawdź naszą specjalną zakłądkę #Gospodarka o obiegu zamkniętym

Piotr Barczak przypomina, że Komisja Europejska wprowadza gospodarkę obiegową na podstawie planów pięcioletnich. Pierwszy Circular Economy Astion Plan (CEAP) pochodził z 2015 r. – Skupiał się on głownie na rewizji dyrektywy odpadowej i innych działaniach dotyczących odpadów – komentuje Barczak. W 2020 r. obecna Komisja pod przewodnictwem Ursuli von der Leyen zaproponowała Europejski Zielony Ład. - Jego częścią jest CEAP 2, na który składa się 35 akcji legislacyjnych, skupionych w większości na produkcie pod kątem jego zaprojektowania (mowa tu o samochodach, tekstyliach, bateriach, sprzęcie elektronicznym (laptopach i telefonach), opakowaniach, budynkach (konstrukcjach), łańcuchu żywności i plastikach). Widzimy więc, że KE nie patrzy już tak bardzo na recykling, a uważa, że problem tkwi w designie – mówi Barczak. Według badań KE nawet 80 proc. wpływu produktu na środowisko jest zależne od etapu jego projektowania. Na nim bowiem już wiadomo, czy produkt, materiał bądź mieszanka materiałów będą mogły być poddane recyklingowi etc. - Celem jest przedłużanie życia produktów, zapewnianie możliwości naprawiania. Dzieje się to poprzez dyrektywę eco-design, która nakłada na producentów obowiązek dostarczania części zamiennych czy instrukcji naprawy. Na razie dotyczy on pralek, lodówek, zmywarek, lamp, monitorów… Ale będzie rozszerzany na kolejne sprzęty elektroniczne, takie jak smartfony czy laptopy – wyjaśnia ekspert.

Jak wdrażamy GOZ w Polsce?

- Niewielkie są szanse na szybkie wdrożenie w naszym kraju modelu gospodarki o obiegu zamkniętym – ostrzegała Najwyższa Izba Kontroli na początku tego roku. NIK skupiła się w swoim raporcie na odpadach z tworzyw sztucznych(5). Stwierdziła, że we właściwym ds. odpadów ministerstwie [przyp. red. – obecnie MKiŚ, wcześniej MK, a jeszcze wcześniej MŚ] brak jest rzetelnych danych dotyczących zagospodarowania odpadów z tworzyw sztucznych. Problemy mogą być znacznie większe niż wskazują na to dostępne dane sprawozdawcze. - Dwa odrębne systemy, jeden stworzony przez Ministra Środowiska, drugi stosowany przez GUS, stosowały odmienne metodologie obliczania i prezentowały różne, nieporównywalne ze sobą dane, dotyczące odpadów komunalnych. Z kolei obliczenia i szacunki NIK pokazały, że w 2018 r. w trzech z pięciu kontrolowanych województw głównym sposobem zagospodarowania odpadów komunalnych z tworzyw sztucznych było składowanie (od 65 proc. do 68 proc. wytworzonych odpadów). W kolejnych dwóch województwach dominowało przekształcanie termiczne odpadów (od 38 proc. do 46 proc.) – pisze NIK. Nie jest to postępowanie zgodne ze wspominaną już hierarchią. Dalej Izba wskazuje na takie aspekty, jak brak decyzji o kształcie systemu kaucyjnego, nieopracowanie mechanizmów wspierania ekoprojektowania opakowań czy nieusprawnienie systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta. - Minister nie doprowadził jeszcze do przeniesienia na grunt prawa krajowego postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady, dotyczącej opakowań i odpadów opakowaniowych. Jak najszybsze określenie obowiązujących wymogów ma znaczenie dla firm produkujących opakowania, które potrzebują czasu na przygotowanie się do nowych rozwiązań, które zaczną obowiązywać do końca 2024 r. – podkreśla NIK. Wśród pozytywnie ocenionych działań znalazła się Mapa drogowa Transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym Ministra Rozwoju. Jednak wiele z zawartych w niej działań było koncepcją lub wytycznymi, bez automatycznego wpływu na krajową gospodarkę odpadami.

Świadomość Polaków rośnie, ale głównie w kwestii segregacji odpadów

Piotr Barczak stwierdza, że Polska słabo radzi sobie z wdrażaniem GOZ. Jakie są przyczyny takiego stanu rzeczy? - Pieniądze nie są wydatkowane według hierarchii, gdzie najpierw jest prewencja, ponowne użycie i dalej właśnie recykling. W Polsce środki unijne były do tej pory wykorzystywane na budowanie spalarni, a nie na wyższe w hierarchii sposoby postępowania z odpadami – wyjaśnia. Nie sprzyja to podnoszeniu poziomów recyklingu, które są wymagane na poziomie unijnym i są stale zwiększane. - A jak ich nie osiągniemy, to będziemy płacić kary – konkluduje Barczak.

Wśród pozytywów można zauważyć, że poprawia się świadomość Polaków w kwestii odpadów. NIK pozytywnie oceniła realizację działań edukacyjno-informacyjnych. - Jednak większość z tych działań odnosiła się do segregacji odpadów. Brakuje natomiast akcji informacyjnej dotyczącej zapobiegania ich powstawaniu. Właśnie ten drugi aspekt zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii sposobów postępowania z odpadami – pisze NIK.

Barczak podkreślał wagę zwiększania dostępu informacji, aby konsument czy też publiczny konsument wiedział dokładnie, co kupuje i jaką wybrany produkt ma przewidywaną długość życia, czy będzie się dało go naprawiać itd.

Dominika Adamska: Sekretarz redakcji, geograf

Przypisy

1/ The European environment — state and outlook 2020. Knowledge for transition to a sustainable Europe
https://www.eea.europa.eu/publications/soer-2020
2/ Art. 4 dyrektywy
https://www.teraz-srodowisko.pl/prawo/dyrektywa-europejska-z-dnia-30-05-2018-2018-851-2566.html
3/ Tekst jednolity ustawy tutaj:
https://www.teraz-srodowisko.pl/prawo/obwieszczenie-z-dnia-15-04-2021-dz.-u.-2021-poz.-779-5009.html
4/ Publikacja została przygotowana dla Europejskiego Biura Ochrony Środowiska (EEB) przez Mirosława Bachorza z Instytutu Gospodarki o Obiegu Zamkniętym. Raport do pobrania tutaj:
http://igoz.org/wp/wp-content/uploads/2017/04/Polska_droga_do_GOZ_IGOZ.pdf
5/ Najwyższa Izba Kontroli zbadała jak państwo polskie radzi sobie w kwestii gospodarowania odpadami. Kontrolą objęła dwa Ministerstwa, Klimatu oraz Rozwoju, pięć urzędów marszałkowskich i 15 urzędów miast i gmin. Okres objęty kontrolą to lata 2017-2019. Badania kontrolne dotyczyły również działań wcześniejszych i późniejszych w sytuacji, gdy miały one związek z realizacją zadań.
https://www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/nik-kontrola-goz-9781.html

Polecamy inne artykuły o podobnej tematyce:

Recykling nawet 15,6 razy większy przy zbiórce selektywnej. Dane z Europy i Polski o tworzywach sztucznych (27 marca 2024)Naprawianie się opłaci. Z Brukseli płynie silne wsparcie dla GOZ (02 lutego 2024)1,2 mld ton zużycia w UE. Całościowe dane o biomasie od JRC (04 stycznia 2024)Rada UE o PPWR: informacje o substancjach wzbudzających obawy i systemy kaucyjne (19 grudnia 2023)Lider_ka Cyrkularności – rozwiń swoje kompetencje w obszarze gospodarki o obiegu zamkniętym (29 listopada 2023)
©Teraz Środowisko - Wszystkie prawa zastrzeżone.
Kopiowanie i publikacja tekstów, zdjęć, infografik i innych elementów strony bez zgody Wydawcy są zabronione.
▲  Do góry strony