Waży się gospodarowanie wodami w Polsce. Potrzebna zmiana definicji działań utrzymaniowych

© michalsen

O aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami (aPGW), opracowywanej co 6 lat na mocy Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW), pisaliśmy już kilkukrotnie⁽¹⁾. Trwa druga w historii Polski odsłona, do 14 października br. każdy może zgłosić swoją opinię w toku konsultacji, a jest co opiniować.

Ramowa Dyrektywa Wodna oraz tzw. dyrektywa morska⁽²⁾ obligują państwa członkowskie UE m.in. do osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu ekologicznego rzek, jezior, wód przejściowych i przybrzeżnych do 2027 r. Na stronie Izby Gospodarczej Wodociągi Polskie zamieszczona została relacja⁽³⁾ z wrześniowego posiedzenia sejmowej komisji gospodarki morskiej i żeglugi śródlądowej, gdzie odniesiono się m.in. do II aPGW. Przykładowo, wody przejściowe i przybrzeżne, wg dokumentu nie osiągnęły dotąd w żadnym miejscu pożądanego stanu dobrego.

A jak jest z wodami powierzchniowymi? „(…) mimo licznych działań podejmowanych przez administrację wodną oraz władze lokalne w zakresie poprawy jakości wód powierzchniowych, w skali kraju nie osiągnięto w pełni przyjętych przez UE wartości granicznych dobrego stanu pomimo faktu, iż nominalne wartości stężeń wybranych zanieczyszczeń stale zmniejszają się. Zgodnie z przepisami ramowej dyrektywy wodnej, wszystkie jednolite części wód w Polsce powinny, co do zasady osiągnąć stan dobry w perspektywie do roku 2015” – czytamy. Dalej następują liczby: tylko 0,67 proc. jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) spełniło cel środowiskowy w zakresie wszystkich wymagań, a więc również w zakresie stanu ogólnego, z kolei 48 proc. JCWP nie spełniło celów dla stanu ogólnego; 10 proc. – nie poddano ocenie ze względu na odstępstwa czasowe w aPGW, umożliwiające przesunięcie spełnienia celów do roku 2027, a w pozostałych ok. 41 proc. brak danych uniemożliwił ocenę.

Wytyczne do II aPGW zawierał m.in. Krajowy Program Renaturyzacji Wód Powierzchniowych (KPRWP, więcej w artykule). Wyznaczono tam 25 tzw. Obszarów Priorytetowych, gdzie działania renaturyzacyjne będą prowadzone w pierwszej kolejności. Ponadto, zdefiniowano Obszary Wymagające Renaturyzacji (OWR), za które uznano 91 proc. JCWP rzecznych i 57 proc. JCWP jeziornych. Na ekosystemach rzecznych skupił się raport Fundacji Hektary dla Natury, na zlecenie WWF Polska⁽⁴⁾. Dokument wskazuje, że aż 2816 z 3116 JCWP ma w swoich zlewniach obszary chronione. Łącznie, wskazano rekomendacje dla 92 proc. JCWP rzecznych, czyli 2 871 jednostek planistycznych. Wg autorki raportu, Ilony Biedroń, wspomniany wcześniej KPRWP stał się narzędziem dającym Polsce możliwość sprostania wymogom unijnym. Jednak by osiągnąć cele środowiskowe, do 2027 roku wszystkie działania naprawcze powinny zostać już wdrożone, bo to one przełożą się na oczekiwaną reakcję środowiska przyrodniczego - osiągnięcie dobrego stanu (potencjału) wód.

Na ile konsultowana aktualizacja wpisuje się w założenia Programu?Wskazano częściowe wdrożenie działań wskazanych w KPRWP w 57 proc. JCWP rzecznych. W pozostałej części – zapisy nie zostały wdrożone, stąd zaleca się „konieczną kompleksową korektę i uzupełnienie II aPGW przed ich publikacją”.

Jak czytamy z kolei w ww. sprawozdaniu komisji sejmowej, „terminy osiągnięcia celu środowiskowego w aPGW przewidują utrzymanie stanu aktualnego z 2015 r. dla 1636 JCWP rzecznych, osiągnięcie lub utrzymanie stanu do roku 2021 dla 2166 JCWP, odroczenie osiągnięcia celu do roku 2027 z uwagi na odstępstwa z art. 4, ust. 4 lub 5 RDW, dla 784 JCWP, przy czym w dokumentach nie zostało jednoznacznie wskazane, którego z celów (ekologicznego, chemicznego, czy migracji organizmów wodnych) odstępstwo dotyczy”. Raport Fundacji Hektary dla Natury uznaje odroczenie działań na kolejny okres planistycznym za „świadome naruszanie RDW”.

Kolejne prawdopodobne ryzyko dotyczy planowanych inwestycji i przedsięwzięć hydrotechnicznych, wynikających z zapisów Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym (i ich aktualizacji), Planu Przeciwdziałania Skutkom Suszy czy planów rozwoju żeglugi śródlądowej. Jak czytamy w raporcie, skutek ich presji musi zostać zalegalizowany w trybie derogacji art. 4(7) RDW. Derogacja ta wymaga, by „zostały podjęte wszystkie praktyczne kroki, aby ograniczyć niekorzystny wpływ na stan części wód”, czyli kompensacja presji dotychczasowych oraz dodatkowe środki ograniczające nową presję. Raport wskazuje, że nawet zestaw zaproponowanych działań renaturyzacyjnych w KPRWP nie będzie wystarczający, gdyż ten odnosił się wyłącznie do już istniejących presji (na elementy biologiczne, fizykochemiczne oraz stan chemiczny).

Jakie rekomendacje?

Raport wskazuje m.in. na potrzebę zmiany Prawa wodnego tj. rozszerzenie definicji działań utrzymaniowych o działania dodatkowe. Propozycja ta powinna znaleźć miejsce w działaniach krajowych II aPGW. Ponadto, administratorzy wód na wszystkich szczeblach Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie (PGW WP) powinni - zgodnie z raportem - być gruntownie przeszkoleni w zakresie dobrych praktyk zarządzania wodami. - Prace o charakterze renaturyzacyjnym i odtworzeniowym nie są obecnie powszechne i popularne w Polsce i muszą być wspierane instrumentalnie. Wskazane byłoby również wzmocnienie kadrowe PGW WP w zakresie umożliwiającym sprawną realizację działań renaturyzacyjnych – wskazuje Ilona Biedroń. Takie działania wzmacniające PGW WP w zakresie edukacyjnym, szkoleniowym i kadrowym również powinny zostać odzwierciedlone w II aPGW.

Poza konsultacjami IIaGWP trwają konsultacje strategicznej oceny oddziaływania tej aktualizacji na środowisko. Więcej informacji w artykule.

Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog