Dla kontekstu, zacznijmy od informacji o Związku Pracodawców Zakładów Termicznego Przekształcania Odpadów Przemysłowych i Medycznych Na Rzecz Ochrony Zdrowia i Środowiska w Poznaniu (ZPZTPO). Związek działa już od 2 lat, a jego członkowie to: ENERIS PROECO SP. Z O.O., Mo-BRUK S.A., Port Service Sp. z o.o., Promarol-Plus Sp. z o.o., RAF-Ekologia Sp. z o.o., SABA Sp. z o.o., SARPI Dąbrowa Górnicza Sp. z o.o., Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w Koninie oraz Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w Katowicach.
Jak wskazuje Karina Szafranek-Braś, wiceprezes zarządu ZPZTPO, Związek narodził się z poczucia odpowiedzialności za środowisko oraz konieczności wspólnego wyrażania celów zmierzających do jego ochrony. - Naszym celem jest wspólne i spójne promowanie gospodarowania odpadami przemysłowymi i niebezpiecznymi, w tym także medycznymi, gwarantującego zamknięcie życia odpadów w jednym cyklu z maksymalnym wykorzystaniem ich wartości energetycznej(1) – wskazuje Karina Szafranek-Braś.
Czytaj: Rozbrajanie bomb ekologicznych: przykład odpowiedzialnego samorządu
Dlaczego warto zostać członkiem Związku? Jak wskazuje Alicja Nadarzyńska, dyrektor ds. ochrony środowiska w Port Service Sp. z o.o., decyzja o przystąpieniu spółki Port Service Sp. z o.o. do Związku była pokierowana możliwością wzajemnej wymiany doświadczeń między jego członkami oraz aktywnego uczestnictwa w kreowaniu dobrych praktyk dla całej branży. – Naszym celem jest wypracowanie wspólnych systemowych rozwiązań problemów dotykających środowisko naturalne oraz możliwość nawiązania dialogu z organami ustawodawczymi – wskazuje Alicja Nadarzyńska.
Analiza czasów pandemii i problem magazynowania odpadów
Analiza danych za 2020 r. pokazała, że dziewięć instalacji członkowskich w 2020 roku unieszkodliwiło o 41 proc. więcej - odpadów medycznych niż przed SARS CoV–2. - Większa ilość wytworzonych odpadów to większe wydatki jednostek służby zdrowia na ich transport i unieszkodliwianie. Sytuacja ta stała się powodem podjęcia dyskusji nad istniejącym stanem prawnym dotyczącym możliwości dopuszczenia alternatywnych metod unieszkodliwiania odpadów medycznych. Obecnie dla odpadów zakaźnych dopuszcza się tylko i wyłącznie proces D10 (spalanie na lądzie) i jak pokazuje doświadczenie ostatnich kilku lat, była to właściwa decyzja organów ustawodawczych. Wraz z jednoznacznym zapisem dla tej grupy odpadów wyeliminowano nieuczciwe praktyki podmiotów, którym tak naprawdę zależało jedynie na handlu tymi odpadami, a nie nad szybkim i bezpiecznym unieszkodliwieniu zagrożenia, jakie one niosą przy nieumiejętnym z nimi postępowaniu. W kontrze do głosu przeciwników obecnie obowiązującego rozwiązania, potwierdzamy, że usługi te realizowaliśmy w roku 2020 z uwzględnieniem przede wszystkim wskaźników inflacji. Natomiast główną przyczyną odczuwalnych wydatków finansowych szpitali i jednostek służby zdrowia w aspekcie odpadowym jest m.in. rosnąca ilość stosowanych jednorazowych środków ochrony osobistej oraz zwiększona drastycznie ilość obsługiwanych pacjentów z uwagi na COVID 19 – wyjaśnia Karina Szafranek-Braś.
Dodaje przy tym, że w obliczu tak wielkiego kryzysu zdrowotnego, chcąc sprostać nowym wyzwaniom w szczególności zapewniając bezpieczeństwo zdrowotne Polaków i konieczność zagospodarowania niebezpiecznego strumienia odpadów medycznych realizują bądź przygotowują modernizacje i rozbudowy instalacji własnych, przez co jeszcze z końcem 2021 r. nasze obecne moce przerobowe mają szansę wzrosnąć.
Jaki jest obowiązujący stan prawny?
W obecnym stanie prawnym obowiązują dwa rozporządzenia określające m.in. czas magazynowania zakaźnych odpadów medycznych.
Pierwsze, to rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 11 września 2020 r. w sprawie szczegółowych wymagań dla magazynowania odpadów, które określa warunki obowiązujące w ramach zbiórki zakaźnych odpadów medycznych i weterynaryjnych oraz czas ich magazynowania. Generalną zasadą jest możliwość magazynowania tych zakaźnych odpadów nie dłużej niż 72 godz. w temperaturze do 10 ºC.
Jak wskazują członkowie Związku, należy jednak podkreślić, że ta regulacja dotyczy podmiotów, które nie posiadają instalacji do przetwarzania zakaźnych odpadów medycznych a związane są z sytuacją, kiedy ze względów bezpieczeństwa i zapewnienia ciągłości odbioru tych odpadów zachodzi konieczność ich zbierania w miejscu innym niż wytwarzanie i/lub unieszkodliwianie (w art. 23 ust. 4 ustawy o odpadach). - Zatem teoretycznie nie dotyczy ono instalacji członków Związku, ale w praktyce mierzymy się z różną interpretacją tych przepisów w różnych województwach, zarówno przez organy kontrolujące jak przez marszałków poszczególnych województw kompetentnych w sferze wydawania tego rodzaju zezwoleń - wskazują członkowie Związku.
Drugie, to rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 października 2017 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi, które dotyczy magazynowania odpadów w miejscu wytworzenia (szpitale, placówki lecznicze i inne podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych(2). Przyjęta zasada dla najbardziej wymagających odpadów do magazynowanie w temperaturze do 10 °C maksymalnie do 30 dni.
Natomiast uchylone z dniem 6 września 2021 r. rozporządzenie (Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 21.10.2016 r. w sprawie wymagań i sposobów unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych Dz.U.2016.1819 z dnia 2016.11.08), ma zostać zastąpione przez skierowany do konsultacji projekt rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie wymagań i sposobów unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych, zawiera kontynuację zapisów w aspekcie magazynowania omawianych odpadów. Projekt dopuszcza możliwość magazynowania tylko do 48 godzin w temp do 10 °C. oraz zakazuje przyjmowania odpadów do termicznej obróbki w okresie awarii instalacji.
Co to w praktyce oznacza dla instalacji?
Zakłady termicznej obróbki to zespoły specjalistycznych instalacji zaprojektowane i zbudowane z uwzględnieniem możliwości magazynowanych takiej ilości odpadów, aby zapewnić ciągłość pracy. Chodzi o to, aby w trakcie przestojów oraz przerw technologicznych odpady już zgromadzone, mogły być w bezpieczny sposób przechowane do czasu wznowienia spalania. Co do tego nikt nie ma wątpliwości. Posiadamy zatem możliwość techniczne do bezpiecznego magazynowania odpadów medycznych w tym zakaźnych w czasie do 30 dni. Po wejściu w życie nowego rozporządzenie utrzymującego poprzednie wymogi sytuacja będzie ekstremalnie patowa. Magazyny w specjalistycznych instalacjach będą stały praktycznie puste z uwagi na dopuszczony maksymalny czas magazynowania odpadów do 48 godzin. Natomiast szpitale oraz przychodnie, które obecnie nie posiadają tak dużych magazynów chłodni a w zasadzie w ogóle nie są przygotowane do magazynowania większych ilości odpadów zakaźnych, mogą magazynować odpady do 30 dni. - Widzimy tutaj duży problem w niekonsekwencji prawa i chcemy przeciwdziałać nieprzemyślanym rozwiązaniom. Praktyka pokazuje, że jednostki medyczne ze względu na brak miejsca do magazynowania odpadów kontraktują częste (nawet codzienne) odbiory odpadów – argumentuje Sławomir Michalik.
Z powyższego można wnioskować, że dla ustawodawcy główne miejsce gromadzenia odpadów zakaźnych to placówki służby zdrowia, a w spalarni odpady powinny być spalane praktycznie na bieżąco. Zasadne wydają się następujące pytania: czy bezpieczniej będzie zmagazynować odpady na terenie szpitala w pobliżu chorych w centach miast, czy w specjalistycznych chłodniach przy spalarni. Co w przypadku awarii spalarni? Chłodnie na terenie instalacji mają pozostać puste i nie będzie można odebrać odpadu ze szpitala? Co szpital zrobi w takiej sytuacji?
- Logika wskazuje, że głównym miejscem magazynowania odpadów medycznych powinny być chłodnie przy instalacjach – taki był też tok rozumowania wojewodów podczas pandemii, gdzie instalacje otrzymały polecenia na gromadzenie tych odpadów nawet poza chłodniami. Dodatkowo, jak zapewnić ciągłość pracy instalacji w weekendy – konkluduje Karina Szafranek-Braś.
Postulaty Związku
Ze względu na doświadczenie a w szczególności codzienne obcowanie z problemami branży unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych liczymy, że nasz wspólny głos zostanie wysłuchany. Nasze postulaty w kwestii przyjęcia praktycznych rozwiązań i uwzględnienia ich w przepisach są kluczowe dla zapewnienia bezpiecznego dla życia i zdrowia ludzi unieszkodliwiania odpadów. Prawo uwzględniające zadania do wykonania dla poszczególnych sektorów, spójność tego prawa i jednolitość interpretacji to szczególne kwestie, w których będziemy monitorować sytuację dążąc do wypracowania jak najlepszych praktyk.
Czytaj: Czy pandemia to Eldorado dla spalarni odpadów medycznych?
Artykuł powstał we współpracy ze Związkiem Pracodawców Zakładów Termicznego Przekształcania Odpadów