Przygotowania do raportowania niefinansowego. Od czego zacząć?

Magda Gajownik de Vries
Menedżerka zespołu dla dużych firm i programu Sieć Firm Przyszłości w Departamencie Rozwoju Innowacji Polskiego Funduszu Rozwoju © PFR

Teraz Środowisko: Jaki jest cel obligowania firm do raportowania niefinansowego?

Magda Gajownik de Vries: Wymogi i standardy związane z raportowaniem ESG (Environmental, Social and Governance) są częścią większych zmian regulacyjnych prowadzonych na poziomie instytucji europejskich, których celem jest m.in. przeciwdziałanie zmianom klimatycznym, walka z dyskryminacją w miejscu pracy, wyrównywanie szans czy przeciwdziałanie korupcji. Dla przedsiębiorcy wiąże się to z udostępnieniem szerszych danych o firmie, a tym samym zwiększenie jej transparentności. Z perspektywy konsumenta, przyszłego pracownika firmy czy inwestora, raport będzie kolejnym źródłem informacji wspierającym te podmioty w podejmowaniu decyzji odnośnie współpracy z firmą.

TŚ: Jak w najbliższych latach będzie się zmieniać obowiązek raportowania?

MGV: Obecnie na terenie Unii Europejskiej raportowanie niefinansowe jest obowiązkowe dla wybranych przedsiębiorstw tzw. jednostek interesu publicznego określonych w dyrektywie dotyczącej sprawozdawczości niefinansowej – w skrócie NFRD. Są to banki, ubezpieczyciele, fundusze inwestycyjne czy spółki notowane na rynku giełdowym, które spełniają kryteria dotyczące liczby pracowników (zatrudniają powyżej 500 osób) oraz jednego z dwóch kryteriów finansowych (suma bilansowa takich firm przekracza 85 mln zł lub wartość przychodów netto ze sprzedaży wynosi powyżej 170 mln zł). Wymóg dla podmiotów wymienionych przed chwilą obowiązuje od 2014 roku. Od 2023 roku obowiązek ten zostanie rozszerzony na kolejne podmioty.

Nowe wymogi w zakresie raportowania niefinansowego zostaną oparte na przedłożonej przez Komisję Europejską w kwietniu 2021 roku propozycji unijnej dyrektywy CSRD (z angielskiego Corporate Sustainability Reporting Directive) i będą dotyczyły wszystkich dużych firm oraz wszystkich spółek notowanych na giełdzie, spełniających dwa z trzech następujących kryteriów: zatrudnienie powyżej 250 pracowników, suma bilansowa powyżej 85 mln zł, przychody netto powyżej 170 mln zł. Nowa dyrektywa poszerzy grono firm objętych obowiązkiem raportowania nawet 10-krotnie. Przewiduje się jednak, że w przyszłości obowiązek raportowania ESG może objąć wszystkie firmy, również te mniejsze.

TŚ: Jakie działania są najbardziej popularne, a jakich firmy unikają? Czy kwestie środowiskowe są traktowane priorytetowo?

MGV: Z Badania Dojrzałości Innowacyjnej PFR (BDI) przeprowadzonego na próbie 100 dużych przedsiębiorstw wynika, że 81% firm (powyżej 250 pracowników) w obszarze dojrzałości do transformacji energetycznej zakwalifikowanych zostało jako firmy o profilu tradycyjnym. Są to firmy zazwyczaj nieposiadające strategii poprawy efektywności energetycznej czy też planów dążenia do neutralności klimatycznej. Firmy te przeważnie mierzą zużycie energii i innych mediów w sposób ręczny. Zaledwie 5% badanych firm wdraża system zarządzania energią ISO 5000:1 bądź EMAS, stosuje algorytmy uczenia maszynowego, wspierające optymalizację kosztów energii lub ma interdyscyplinarny zespół odpowiedzialny za efektywność energetyczną.

Wyniki PFR potwierdza też globalne badanie dot. wdrożenia ESG przeprowadzone prze Bank ING w 2021 r. Firmy europejskie wskazują na zbyt duże zmiany wskaźników ESG, trudności z wprowadzeniem ich do poszczególnych obszarów funkcjonowania organizacji, a także problemy z dostępem do wiarygodnych danych. W pytaniu o poziom integracji zrównoważonego rozwoju w obszarach biznesowych, najwięcej firm zadeklarowało zintegrowanie zrównoważonego rozwoju z długoterminową strategią korporacyjną oraz polityką ujawniania informacji. W najmniejszym stopniu integracja ta dotyczyła zarządzania ryzykiem i rachunkowości.

Zmiana w świadomości firm zaczyna powoli być dostrzegalna. Pojawiają się pierwsi pionierzy ESG. Firmy oddolnie zaczynają wywierać presję na inne podmioty, aby poszły w ich ślady. Dla przykładu podczas światowego Forum Ekonomiczego w 2020 r. 140 dużych, globalnych firm postulowało stworzenie standardowych ram raportowania niefinansowych czynników ESG⁽¹⁾, a w ramach Net Zero Asset Managers Initiative 128 podmiotów zarządzających aktywami o wartości ponad 43 tys. mld USD zobowiązało się do osiągnięcia neutralności klimatycznej w swoim portfolio najpóźniej do 2050 r.

TŚ: Dlaczego warto zadbać o efektywność energetyczną?

MGV: Ujawnianie danych dotyczących wielkości śladu węglowego organizacji to jeden z podstawowych wskaźników środowiskowych w raportach ESG. Trendy na rynku wskazują, że banki, towarzystwa ubezpieczeniowe oraz fundusze inwestycyjne coraz częściej weryfikują raporty ESG przedsiębiorstw, które są dla nich ważnym elementem przy podejmowaniu decyzji o finansowaniu inwestycji. „Zielone finansowanie” będzie wspierane również przez kolejną unijną regulację, tzw. Taksonomię UE, która pozwoli na jasną ocenę która działalność gospodarcza jest zrównoważona środowiskowo.

TŚ: Co zyskają firmy, które zainteresują się tematem raportowania ESG już teraz?

MGV: Wymienione wcześniej działania gruntują tylko w przekonaniu, że ESG staje się globalnym trendem, który obliguje do zmian biznesowych. Raportowanie niefinansowe będzie stopniowo stawało się elementem długookresowej strategii firm oraz budowania ich przewagi konkurencyjnej. Im szybciej dana organizacja zacznie podejmować kroki ku zrównoważonemu rozwojowi i traktować je jako stały element działań biznesowych, tym szybciej odniesie większe korzyści w przyszłości. Firmy ignorujące odpowiedzialność społeczną i środowiskową mogą być narażone na kary nakładane przez organy regulacyjne i odrzucane przez konsumentów poszukujących marek, które spełniają standardy zrównoważonego rozwoju.

Dla dużych firm obowiązkowe raportowanie ESG staje się faktem. Oznacza to, że także średnie i małe przedsiębiorstwa, które chcą pozyskiwać nowych kontrahentów i inwestorów, powinny pójść śladem dużego biznesu. Na ten moment proces ten może wydawać się odległy, natomiast warto zdać sobie sprawę, że zagraniczne firmy są już teraz zobligowane do przedstawiania szczegółowych danych o wpływie na środowisko ich kontrahentów. Bez takich informacji ich dostęp do finansowania bankowego jest ograniczony albo organizacje są mniej korzystnie oceniane przez inwestorów. W tej sytuacji polscy dostawcy i kontrahenci mogą oczekiwać, że będą proszeni o zweryfikowanie i udokumentowanie własnych łańcuchów dostaw. W przeciwnym razie grozić im będzie utrata zamówień lub wykluczenie z zagranicznych przetargów publicznych.

Opisane zmiany obserwujemy też na rodzimym rynku. Dla przykładu jedna z sieci sklepów działających w Polsce ogłosiła, że będzie wymagać od swoich dostawców działań w obszarze ESG w perspektywie 3 lat.

TŚ: Jakich wskazówek udzieliłaby Pani firmom, które przymierzają się do raportowania?

MGV: Szykując firmę do procesu raportowania niefinansowego, warto zastanowić się nad przygotowaniem kilkuletniej  strategii ESG. Będzie ona cennym dokumentem i długofalowym kierunkowskazem dla firmy w kwestiach nie tylko środowiskowych, ale też społecznych i ładu korporacyjnego, a co więcej określi ramy działania. Na jej podstawie ustalone zostaną cele, które firma chce osiągnąć, wyznaczone kroki milowe, a postęp firmy w dążeniu do strategii wykazany w rocznych raportach niefinansowych. W pracach nad strategią zrównoważonego rozwoju warto zapoznać się z  normą ISO 26000, w której znajdują się cenne rady dotyczące struktury i obszarów jakie powinien objąć dokument.

Zazielenianie firmy powinno odbywać się w oparciu o strategię, która określa działania krótko i długookresowe. Dobrze, aby te kluczowe kierunki zostały wyznaczone w oparciu o faktyczne dane zużycia energii w przedsiębiorstwie. W początkowym etapie warto wykonać audyt efektywności energetycznej lub wykorzystać wnioski z obowiązkowych audytów dla dużych firm wykonanych w 2021 roku. Audyt pozwali określić największe straty w zużyciu energii oraz stworzyć rekomendacje działań dla poprawy efektywności energetycznej.

Jeśli okaże się, że organizacja nie posiada wiedzy na temat ilości zużywanych zasobów naturalnych (zużycie energii i wody, wytwarzanie odpadów), warto zastanowić się, które czynniki mające wpływ na środowisko mierzyć, jak dokonać ich pomiarów oraz dobrać odpowiednie rozwiązania technologiczne wspierające to działanie⁽²⁾.

Jak już uda się ustalić źródła danych w organizacji, należy poznać jej ślad węglowy. Obliczanie śladu węglowego jest punktem wyjścia do określenia późniejszych efektów podejmowanych działań.

Warto też zabezpieczyć firmę od strony procesowej do sporządzania raportów ESG. Jeśli w organizacji nie ma jednostki odpowiedzialnej za raportowanie ESG, należy wyłonić  lidera procesu i powołać zespół odpowiedzialny za zbieranie danych oraz przegotowanie raportu zrównoważonego rozwoju. W sytuacji gdy osoby będą wykonywać zadanie po raz pierwszy, warto sprawdzić oferty kursów podnoszące ich kompetencje, w tym polecam bezpłatny kurs  online „Raportowanie ESG w praktyce” przygotowanym przez ekspertów PFR⁽³⁾.Do zadań zespołu powinno należeć śledzenie obowiązujących regulacji oraz zmapowanie kluczowych procesów w firmie tj.  sprawdzenie kto za nie odpowiada oraz czy organizacja posiada dane z obszarów firmy, które obejmie raportowanie.

Posiadając zespół odpowiedzialny za raportowanie ESG, dane zużycia energii oraz politykę ESG, należy przejść do opracowania szczegółowych planów działania. Dzięki nim osoby decyzyjne w organizacji będą świadomie dobierać technologie oraz realizować inwestycje pozwalające m.in.: na obniżenie śladu węglowego organizacji czy zwiększanie transparentności działań. Stopień wykonania planu będzie odzwierciedlany w kolejnych raportach ESG.

Rozmawiała Dominika Adamska
Sekretarz redakcji, geograf