Robots
Cookies

Ustawienia cookies

Strona Teraz Środowisko wykorzystuje cookies. Część z nich jest niezbędna do funkcjonowania strony. Inne służą poprawianiu jakości naszych usług.
Więcej  ›
28.03.2024 28 marca 2024

Program priorytetowy „Czyste Powietrze”. Kontrola NIK

   Powrót       10 października 2022       Ryzyko środowiskowe   

W ciągu 11 lat zaplanowano poprawienie efektywności energetycznej ponad 3 mln budynków i wymianę 3 mln sztuk źródeł ciepła. W październiku 2021 r., po trzech latach realizacji Programu Priorytetowego „Czyste Powietrze” (PPCP) liczba ocieplonych budynków wynosiła niecałe 73 tys. (2,4%), a ponad 66 tys. kotłów starej generacji (2,2%) wymieniono na niskoemisyjne. Do tego czasu, jak pokazała kontrola przeprowadzona przez NIK, przy budżecie w wysokości 103 mld zł podpisano umowy na zaledwie 4,2 mld zł (ok.4%). Zdaniem Izby przy takim tempie realizacji programu kluczowego dla poprawy jakości powietrza w Polsce, na osiągnięcie zaplanowanych efektów trzeba będzie poczekać cztery lata dłużej niż planowano - do 2033 r.

W ocenie Izby kolejni ministrowie nadzorujący sprawy dotyczące klimatu (Środowiska, Klimatu, Klimatu i Środowiska), a także kolejni prezesi zarządu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) nie podjęli wystarczających działań by zapewnić prawidłową i efektywną realizację programu „Czyste Powietrze” zaplanowanego na lata 2018-2029. Z ustaleń kontroli, opartych m.in. na opinii biegłych, wynika, że został on przygotowany bez studium wykonalności i bez wskazania podmiotu odpowiedzialnego za kompleksowe zarządzanie programem, w tym zapewnienie jego prawidłowego wdrażania na każdym szczeblu i na każdym etapie realizacji.

Nie zbilansowano także budżetu programu „Czyste Powietrze”, nie ustalono bowiem rzetelnie wszystkich źródeł i skali jego finansowania. Co prawda w objętym kontrolą okresie (od 16 marca 2018 r. do 10 listopada 2021 r.) nie zabrakło pieniędzy na realizację zobowiązań zaciągniętych w ramach PPCP, jednak zdaniem NIK wynikało to z wolnego tempa jego wdrażania.

Istotne zagrożenie dla powodzenia programu stanowi niepewność co do źródeł dalszego finansowania programu – szczególnie przy dynamicznym wzroście cen na rynku usług i materiałów budowlanych. Nie bez znaczenia jest też to, że nie określono, jak wielokrotne zmiany w programie wpłyną na planowane efekty przy niezmienianym od 2018 r. budżecie. Zdaniem Izby w przypadku wysokiej inflacji, z jaką mamy obecnie do czynienia, osiągnięcie założonych celów jest mało prawdopodobne. Od marca 2018 r. do marca 2022 r. ceny narzędzi, materiałów budowlanych i wykończeniowych wzrosły średnio o ponad 47%. Z kolei według danych Stowarzyszenia Wykonawców Elewacji cena 1 m3 styropianu w listopadzie 2021 r. wzrosła o 120% w porównaniu do cen z listopada 2020 r., a cena wełny mineralnej o 90%.

NIK zwraca także uwagę na niewielkie zainteresowanie programem zwłaszcza w początkowej fazie. Powodem były m.in. warunki, na jakich oferowano dofinansowanie inwestycji. W 2018 r. nie ustalono bowiem mechanizmów, które umożliwiłyby skorzystanie z programu osobom ubogim energetycznie, czyli takim, których nie stać na utrzymanie ogrzewania na odpowiednim poziomie po przystępnej cenie. Wskazano jedynie poziomy dofinansowania inwestycji uzależnione od wysokości dochodu na jednego członka gospodarstwa domowego. Żeby móc ubiegać się o dofinansowanie, trzeba było mieć wkład własny i środki na inwestycję, które były częściowo zwracane dopiero po zrealizowaniu części prac lub po ich zakończeniu. Pierwsze rozwiązania skierowane do osób o niskich dochodach wprowadzono dopiero w maju 2020 r., a dopiero w 2021 r. rozpoczęto prace nad zmianami skierowanymi do najuboższej grupy społeczeństwa.

W ocenie Izby zabrakło również powszechnej i skoordynowanej kampanii informacyjno-edukacyjnej poświęconej programowi „Czyste Powietrze”. Nie opracowano jej ani na poziomie krajowym, ani na poziomie wojewódzkim czy gminnym. Te działania, które zaplanowano NIK ocenia jako niewystarczające, a efektem ich nieskoordynowania było np. sfinansowanie przez NFOŚiGW w 2019 r. realizacji dwóch filmów instruktażowych dotyczących wypełniania tej samej wersji wniosku o dofinansowanie.

Z badania sondażowego przeprowadzonego na zlecenie NIK przez firmę Kantar we wrześniu 2021 r. wynika, że 95% badanych słyszało o programie „Czyste Powietrze”, jednak aż 45% z nich wiedziało o nim niewiele. Ankieterzy przepytali 500 właścicieli i współwłaścicieli domów jednorodzinnych na terenie 10 województw. Choć program kojarzyli niemal wszyscy, to aż 76% badanych nie starało się w jego ramach o dofinansowanie, 32% z nich nie widziało potrzeby wymiany pieca lub termomodernizacji, a 12% nie miało środków na wkład własny. Z sondażu wynika też, że zdaniem około 1/3 ankietowanych programy dofinansowujące wymianę starych pieców oraz termomodernizację przynoszą więcej kłopotów niż korzyści, i że ogrzewanie pojedynczego domu starym piecem np. węglowym nie wpływa na jakość powietrza w okolicy. Z drugiej strony, ci którzy przystąpili do programu, najczęściej tłumaczyli tę decyzję właśnie przekonaniem o złej jakości powietrza w pobliżu miejsca zamieszkania. Zdaniem Izby wyniki sondażu mogą świadczyć o tym, że w kampaniach informacyjnych nie dostosowano treści i formy przekazu do poszczególnych grup odbiorców, w zależności od ich poziomu świadomości ekologicznej, wykształcenia i dochodów. Większość badanych dowiedziała się o programie z mediów.

Najważniejsze wnioski NIK

Do Prezesa Rady Ministrów o:

  • rozważanie możliwości podjęcia inicjatywy legislacyjnej prowadzącej do zmian w ustawie z dnia 23 października 2018 r. o Rządowym Funduszu Rozwoju Dróg w celu zwolnienia NFOŚiGW z obowiązku dokonywania wpłat do tego funduszu;
  • zapewnienie ustalania efektów rzeczowych i ekologicznych uzyskanych w wyniku korzystania przez podatników z ulgi termomodernizacyjnej poprzez podjęcie działań legislacyjnych i organizacyjnych umożliwiających pozyskiwanie danych niezbędnych do ich obliczania.

Do Ministra Klimatu i Środowiska o podjęcie działań w celu:

  • doprecyzowania zakresu nadzoru ministra właściwego do spraw klimatu nad działalnością NFOŚiGW poprzez określenie w art. 400 r ustawy Prawo ochrony środowiska działań nadzorczych w zakresie przygotowania i realizacji programów priorytetowych przez Zarząd NFOŚiGW.

Do Ministra Klimatu i Środowiska oraz Zarządu NFOŚiGW o podjęcie działań w celu:

  • jednoznacznego określenia odpowiedzialności za zarządzanie Programem „Czyste Powietrze", a także struktury zarządczej Programu, umożliwiających osiągnięcie zakładanych efektów Programu,
  • zapewnienia możliwości wydawania przez podmiot odpowiedzialny za zarządzanie Programem „Czyste Powietrze" władczych rozstrzygnięć podmiotom wdrażającym program,
  • zarządzania Programem „Czyste Powietrze", jako jednym z elementów projektu strategicznego „Czyste powietrze", z uwzględnieniem standardów zarządzania projektami strategicznymi opracowanymi w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów .

Do Zarządu NFOŚiGW o:

  • podjęcie działań informacyjno-edukacyjnych zapewniających powszechne dotarcie z informacjami o Programie „Czyste Powietrze” do potencjalnych beneficjentów oraz odpowiednie ich skoordynowanie na wszystkich szczeblach realizacji Programu.

Źródło: NIK

Teraz SamorządWięcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.

Polecamy inne artykuły o podobnej tematyce:

Zielona Koalicja dla Zdrowia – jakie cele i strategia działania? (26 marca 2024)Obowiązkowe plany adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 20 tys. mieszkańców. Projekt poselski (22 marca 2024)KPEiK, ograniczenia wycinek i pytania o Nature Restoration Law. Po 100 dniach rządu (21 marca 2024)Co dalej z Turowem? Zielona energetyka obywatelska propozycją dla regionu (19 marca 2024)Nowe zasady dot. wyboru m.in. pomp ciepła w ramach „Czystego powietrza” (18 marca 2024)
©Teraz Środowisko - Wszystkie prawa zastrzeżone.
Kopiowanie i publikacja tekstów, zdjęć, infografik i innych elementów strony bez zgody Wydawcy są zabronione.
▲  Do góry strony