Odpady z renowacji będą pod lupą. Unijny plan działania już w 2024 r.

Odpady budowlane
© Elroi

Termomodernizacja pociąga za sobą wytwarzanie odpadów budowlanych i rozbiórkowych (skrót BiR, nowa kategoria odpadów funkcjonuje od stycznia br.). Zgodnie z dyrektywą odpadową 2008/98/WE, dawna ustawa o utrzymaniu i czystości porządku w gminach (ucpg)⁽¹⁾ nakładała na gminy osiągnięcie w 2020 r. ambitnego celu. Poziom przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów BiR miał wynieść wówczas co najmniej 70% wagowo. Obecnie, gminy nie mają już obowiązku osiągania konkretnych poziomów recyklingu odpadów BiR, choć, jak wynika z wyjaśnień Ministerstwa Klimatu i Środowiska⁽²⁾, muszą zbierać informacje w zakresie ich zbieranej masy.

Renowacja krajowego zasobu budowlanego a odpady

Czy przy opracowaniu krajowej Długoterminowej strategii renowacji budynków (DSRB) przeanalizowano kwestię zagospodarowania odpadów BiR?

- Dokumentem, który ujmuje kwestie zagospodarowania odpadów, w tym odpadów budowlanych i rozbiórkowych, jest Krajowy plan gospodarki odpadami. Na etapie opracowania tego dokumentu kwestia odpadów budowlanych i rozbiórkowych była rozpatrywana w różnych aspektach (stan zagospodarowania odpadów, cele w zakresie gospodarki odpadami, kierunki działań w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów oraz kształtowania systemu gospodarki odpadami) – odpowiada nam biuro komunikacji Ministerstwa Rozwoju i Technologii. - Ta sama kwestia jest uregulowana w ustawie z dnia 7 lipca 2022 r. - Prawo budowlane oraz ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, w których określono wymogi w zakresie odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Długoterminowa strategia renowacji budynków koresponduje z ww. dokumentem rządowym oraz przepisami obowiązującego prawa – dodaje MRiT. W treści DSRB trudno jednak odszukać kwestie związane z zagospodarowaniem odpadów (nie mylić z ciepłem odpadowym, które pojawia się tam niejednokrotnie). To co nawiązuje do ich powstawania, to wspomniane tam tzw. Krajowe Inteligentne Specjalizacje, w zakresie Inteligentnego i energooszczędnego budownictwa, w tym „Bezodpadowe/nisko odpadowe technologie i linie technologiczne ukierunkowane na obniżenie kosztów i/lub zwiększenie efektywności w produkcji materiałów, wyrobów budowlanych, realizacji inwestycji budowlanych”, a także „opracowanie technologii ponownego wykorzystania materiałów oraz elementów konstrukcyjnych i izolacyjnych (odzysk, w tym recykling) w budownictwie” oraz „nowe technologie i linie technologiczne do wytwarzania materiałów i wyrobów dla budownictwa z zastosowaniem surowców towarzyszących, produktów ubocznych i odpadów”.

W kwestii kosztów zagospodarowania odpadów budowlanych, które powstaną w wyniku realizacji DSRB, odpowiedź jest niejednoznaczna. - Szacunki dotyczące nakładów inwestycyjnych potrzebnych do przeprowadzenia termomodernizacji obejmowały koszty ponoszone przez inwestora. W symulacjach ponoszonych nakładów inwestycyjnych potrzebnych do przeprowadzenia termomodernizacji nie wyodrębniano szczegółowo pozycji związanej z kosztami zagospodarowania odpadów budowlanych, można jednak przyjąć, że kwestia ta została uwzględniona – czytamy w odpowiedzi MRiT.

Problemów z BiR „nie stwierdzono”

Może zatem Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiŚ) analizuje kwestię strumienia odpadów, który powstanie w związku z realizacją krajowej strategii renowacji budynków? W odpowiedzi, dział komunikacji poinformował nas o istocie gospodarki o obiegu zamkniętym, która będzie miała „kluczowe znaczenie w związku z powstawaniem odpadów budowlanych i rozbiórkowych”. – (…) jeżeli odpad już powstanie, powinien być traktowany jako surowiec wtórny i być ponownie wykorzystany. Natomiast na wszystkich pozostałych etapach cyklu życia powinny istnieć mechanizmy, które przyczynią się do wydłużenia czasu korzystania z produktów albo zastępowania produktów innymi, również niematerialnymi, substytutami – czytamy w odpowiedzi MKiŚ. Przechodząc ponad kwestiami niematerialnymi, czytamy, że „odpady BiR, które powstaną w związku z realizacją działań wskazanych w Długoterminowej Strategii Renowacji Budynków, powinny zostać w miarę ich możliwości wykorzystane. Na chwilę obecną zdecydowana większość odpadów jest poddawana odzyskowi m.in. przy budowie nowej infrastruktury drogowej i kolejowej, jak również wykorzystywana do niwelacji terenu i rekultywacji wyrobisk”.

Ministerstwo przyznaje jednak, że system zagospodarowania odpadów BiR wymaga zmian, wspominając działania, które mają go „polepszyć”. Chodzi o stworzenie przepisów dotyczących ich selektywnego zbierania. - Określony podział odpadów BiR na poszczególne frakcje, takie jak: drewno, metale, szkło, tworzywa sztuczne, gips, odpady mineralne (beton, cegła, płytki i materiały ceramiczne, kamienie), pozwoli na stworzenie jednolitego systemu selektywnej zbiórki. Prawidłowa segregacja odpadów powinna również mieć wpływ na poprawę dostępności surowca na rynku oraz ułatwić jego dalsze wykorzystanie – dodaje MKiŚ. Czy problem istnieje? Z jednej strony dowiadujemy się, że „ze względu na zwiększający się strumień odpadów BiR, jest nakładany szczególny nacisk na rozwój w zakres inwestycji dotyczących przetwarzania odpadów BiR”, z drugiej: „W związku z planowanymi działaniami termomodernizacyjnymi na tę chwilę nie stwierdzono ewentualnych problemów mogących zaistnieć w związku z powstającymi odpadami BiR”.

Faktem jest, że w latach 2014-2018 ilość wytworzonych odpadów z grupy kodów 17, a więc także BiR, mieściła się w granicach 18,0-23,7 mln Mg (za projektem KPGO 2028). W tym czasie widać znaczny wzrost i maksimum właśnie w 2018 r. Późniejsze dane nie są dostępne, a wtedy właśnie rozpoczął się program Czyste Powietrze i wzrost skali renowacji budynków. Prognozy mówią o nawet 31 mln Mg odpadów z grupy 17 w 2028 r. KPGO wspomina też, że w kwestii zagospodarowania BiR pojawiają się nielegalne praktyki takie jak, pozostawianie odpadów w miejscu ich wytworzenia, przekazywanie ich nieuprawnionym podmiotom czy porzucanie ich w nieprzeznaczonych do tego miejscach (celem uniknięcia kosztów ich prawidłowego zagospodarowania).

Biorąc pod uwagę skalę oddziaływania już istniejących programów wspierających termomodernizację (oraz rozproszenie projektów), o odpady budowlane zapytaliśmy Pawła Mirowskiego, wiceprezesa Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Roczna ilość odpadów budowlanych wytworzonych podczas termomodernizacji dofinansowywanej przez NFOŚiGW jednak nie jest znana. - Czy ktoś na to patrzy? Nie. Odpowiedzialność za odpady budowlance i rozbiórkowe ciąży na wykonawcy. Nie chcąc komplikować życia beneficjentowi, nie badamy, ale przyjmujemy, że w umowach te elementy [zagospodarowania powstałych odpadów – przyp. red.] są usankcjonowane – komentuje Paweł Mirowski.

Unijny przegląd coraz bliżej

Choć polskie źródła nie wiążą wprost (przez liczby czy cele) renowacji z produkcją odpadów budowlanych i rozbiórkowych, na poziomie europejskim jest nieco inaczej. Strategia Fala Renowacji wskazuje, że renowacja powinna przebiegać w sposób zrównoważony uwzględniając m.in. rozwiązania oparte na obiegu zamkniętym. Komisja Europejska do końca 2024 r. przeprowadzi przegląd „docelowych poziomów odzysku materiałów określonych w prawodawstwie UE dotyczącym odpadów z budowy i rozbiórki”, jak czytamy w Strategii. Podjęte też będą działania na rzecz zwiększenia liczby „platform ponownego wykorzystania i recyklingu”, a także lepszego funkcjonowania wewnętrznego rynku surowców wtórnych. Fala renowacji odsyła do tzw. protokołu w sprawie gospodarowania odpadami z budowy i rozbiórki⁽³⁾, który ma stanowić wskazówkę w kwestii zasad postępowania z tymi odpadami.

Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.