Małgorzata StarnowskaZastępca Dyrektora Wydziału Gospodarki Komunalnej i Klimatu Urzędu Miasta Krakowa
Teraz Środowisko: Krakowski Panel Klimatyczny to jedno z pierwszych wydarzeń tego typu w Polsce. Czym jest panel obywatelski i co skłoniło miasto Kraków do podjęcia takiej inicjatywy?
Małgorzata Starnowska (MS): Panel obywatelski to forma demokracji deliberacyjnej, która pozwala na wypracowanie rekomendacji dla administracji publicznej w istotnych społecznie obszarach. Panel tworzy reprezentacyjna, losowo wybrana grupa mieszkańców (tzw. miasto w pigułce). W Polsce nie jest to jeszcze rozpowszechniona forma zaangażowania obywatelskiego, w przeciwieństwie do państw Europy Zachodniej. Panele obywatelskie mogą dotyczyć różnych zagadnień, w naszym przypadku priorytetem okazały się zagadnienia klimatyczne, na co duży wpływ miało zaangażowanie organizacji społecznych, szczególnie Młodzieżowego Strajku Klimatycznego. Celem Krakowskiego Panelu Klimatycznego, który odbył się w 2021 r. (od 10 kwietnia do 12 czerwca), było wypracowanie odpowiedzi na pytanie: jak Miasto Kraków i mieszkańcy mogą ograniczyć zużycie energii i zwiększyć wykorzystanie energii odnawialnej?
TŚ: Czyli rzecz o dążeniu do neutralności klimatycznej.
MS: Osiągnięcie neutralności klimatycznej to nasz ambitny cel. Chcemy, by stało się to jak najszybciej, w warunkach sprawiedliwej, efektywnej i społecznie akceptowanej transformacji. W tym celu wyliczyliśmy m.in. emisje generowane przez miasto. I okazało się, że budynki użyteczności publicznej, oświetlenie publiczne, transport miejski i instalacje komunalne generują niespełna 10 % emisji gazów cieplarnianych. Pozostałe 90% emisji pochodzi z obiektów i urządzeń niepublicznych. To pokazuje, jak dużą rolę do odegrania ma społeczność lokalna: mieszkańcy, podmioty społeczne, przedsiębiorcy i środowisko naukowe. Miasto Kraków jest w stałej współpracy z krakowskim ośrodkiem akademickim. Współpracujemy również z europejską społecznością wiedzy i innowacji na rzecz klimatu - Climate-KIC. Jako jedyni z tej części Europy uczestniczymy w projekcie „Deep Demonstration of Healthy Clean Cities”, którego celem jest długoterminowe wsparcie miast w rzeczywistej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej poprzez zmiany systemowe, wykorzystujące innowacje.
TŚ: W panelu pierwsze skrzypce grają jednak obywatele. Czym różnią się klasyczne konsultacje społeczne od panelu obywatelskiego?
MS: Różnica polega na tym, że w konsultacjach społecznych przedstawiamy gotowe rozwiązanie i prosimy o wyrażenie opinii na jego temat. W panelu obywatelskim stawiamy pytania, jak coś zrobić, a to jego uczestnicy wypracowują rozwiązania i rekomendacje. Warto zwrócić uwagę, że panel obywatelski składa się z części edukacyjnej i deliberacyjnej. W części edukacyjnej eksperci dostarczają panelistom niezbędną wiedzę w obszarze problematyki panelu, a interesariusze i strony prezentują swoje stanowisko. Natomiast w części deliberacyjnej, paneliści dyskutują na temat słuszności możliwych rozwiązań, wypracowują rekomendacje, a następne poddają je pod głosowanie. Te, które leżą w kompetencjach samorządu i uzyskają min. 80% poparcia, prezydent miasta uznaje za wiążące. Warto podkreślić, że zasady i sposób realizacji Krakowskiego Panelu Klimatycznego zostały określone przez specjalny Regulamin, który notabene powstał w trakcie konsultacji społecznych.
TŚ: Na jakich zasadach opiera się model organizacyjny panelu obywatelskiego?
MS: Przede wszystkim w wyraźny sposób rozdziela role pomiędzy mieszkańcami-panelistami, stronami, ekspertami, operatorem i zespołem monitorującym. Taki sposób organizacji zapewnia pełną transparentność i możliwość udziału wszystkich zainteresowanych stron. Gwarantuje uwzględnienie najszerszego zakresu perspektyw oraz daje możliwość swobodnej deliberacji. To wszystko przy pełnej niezależności operatora. Całość procesu jest nadzorowana przez zespół monitorujący, składający się z przedstawicieli Rady Miasta, środowiska naukowego i organizacji społecznych. Z kolei zadaniem operatora panelu jest przygotowanie organizacyjno-merytoryczne i realizacja panelu. Naszym operatorem, wyłonionym oczywiście w otwartym konkursie ofert, została Fundacja Instytut Polityk Publicznych.
TŚ: Ile rekomendacji zostało wypracowanych w ramach panelu i jak ocenia Pani ich jakość?
MS: Efektem prac Panelu było wypracowanie i przekazanie władzom miasta 32 rekomendacji, które zgodnie z przyjętymi założeniami mają dla Prezydenta Miasta Krakowa charakter wiążący. Z wielką satysfakcją odnotowaliśmy, że rekomendacje wypracowane w ramach panelu okazały się zbieżne z polityką prowadzoną przez miasto. Dużo uwagi poświęcono wypracowaniu strategii klimatycznej miasta a także działaniom z zakresu edukacji klimatycznej. Rekomendacje dotyczą wielu obszarów funkcjonowania miasta, w tym np. montażu instalacji fotowoltaicznych w gminnych budynkach użyteczności publicznej oraz miejskich obiektach takich jak: parkingi, garaże, przystanki, zajezdnie MPK, czy stworzenie programu dofinansowania do zakupu i montażu instalacji odnawialnych źródeł energii dla budynków wielorodzinnych.
Czytaj: Kraków stawia na OZE i samowystarczalność energetyczną zasobów gminnych
TŚ: Na jakim etapie jest wdrażanie rekomendacji?
MS: Na obecnym etapie status wdrażania poszczególnych rekomendacji jest bardzo zróżnicowany. Są takie, których realizacja już się zakończyła lub zostanie ukończona w najbliższym roku (ale też takie, których pełna realizacja zajmie kilka lat.
Warto podkreślić też, że często rekomendacje mają charakter interdyscyplinarny i wielosektorowy, dlatego w ich wdrażanie jest zaangażowanych wiele wydziałów UMK oraz zespołów i jednostek miejskich. Ich zakres i przedmiot są zróżnicowane, stąd każda wymaga indywidualnego podejścia i planowania, a przede wszystkim zapewnienia środków finansowych na realizację.
TŚ: Czy panel spełnił pokładane w nim oczekiwania i czy Kraków myśli o zorganizowaniu kolejnego?
MS: Krakowski Panel Klimatyczny był dla nas bardzo kształcącym doświadczeniem, zarówno od strony organizacyjnej, jak i swoistym papierkiem lakmusowym zaangażowania w sprawy miasta samych Krakowian. Test został zdany bardzo dobrze, czego najlepszym dowodem jest lista wdrażanych rekomendacji. Panel Klimatyczny pokazał nam, administracji, że jest bardzo wartościową formą dialogu z mieszkańcami. Nie wykluczamy zorganizowania kolejnego panelu obywatelskiego, tym razem transportowego.
Artykuł powstał we współpracy z Urzędem Miasta Krakowa
