Zielone chmury nad europejską chemią? Zmiany dotkną nawet 12 tys. substancji

Zielone chmury nad europejską chemią? Zmiany dotkną nawet 12 tys. produktów
© malp

Zaproponowana w październiku 2020 r. strategia na rzecz zrównoważonych chemikaliów i zatwierdzona przez Radę Unii Europejskiej w marcu 2021 r. nabiera coraz konkretniejszych kształtów. Z nimi, mnożą się znaki zapytania przemysłu chemicznego i branż powiązanych. O konsekwencji tych przepisów rozmawiano w piątek w Sejmie, podczas posiedzenia Parlamentarnego Zespołu ds. Przemysłu Chemicznego.

Przypomnijmy, wspomniana strategia jest elementem Europejskiego Zielonego Ładu, a dokładniej, unijnego planu „Zero zanieczyszczeń”. Jej celem jest minimalizacja negatywnego wpływu chemikaliów na ludzi i środowisko oraz „stymulowanie innowacji w celu przejścia na bezpieczne i zrównoważone chemikalia”. W ramach strategii CSS (ang. Chemicals Strategy for Sustainability) przewidywanych jest łącznie ponad 80 działań (w większości legislacyjnych) w perspektywie najbliższych pięciu lat.

Rewizja rozporządzenia CLP jeszcze w grudniu

- Nowe produkty i substancje mają być znakiem rozpoznawczym Unii Europejskiej. Większa liczba substancji ma być objęta ograniczeniami i restrykcjami, ew. emisje do środowiska mają ulegać zmniejszeniu. Wszystko to ma prowadzić do osiągnięcia tzw. nietoksycznych cykli materiałowych, czyli eliminacji substancji niebezpiecznych w odpadach, jak również do osiągnięcia gospodarki o obiegu zamkniętym – przytaczała cele CSS dr inż. Anna Zalewska z pionu regulacji i legislacji Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego. Strategia została podzielona na 5 filarów: wzmocnienie ram prawych, ich uproszczenie i konsolidacja, stworzenie bazy wiedzy na temat chemikaliów, innowacje oraz dawanie przykładu na poziomie światowym (patrz: obrazek).

Filary europejskiej Strategii na rzecz zrównoważonych chemikaliów. Prezentacja PIPC podczas posiedzenia w Sejmie© Polska Izba Przemysłu Chemicznego

Najważniejszy będzie przegląd dwóch podstawowych rozporządzeń dotyczących zarządzania chemikaliami (pełne nazwy w przypisach). - Chodzi o rewizję rozporządzenia REACH⁽¹⁾, które mówi o dostarczaniu informacji nt. bezpieczeństwa substancji, jak również rozporządzenia CLP⁽²⁾, które mówi o klasyfikowaniu i oznakowywaniu substancji. (…) Najszybciej będziemy mieli do czynienia z rewizją rozporządzenia CLP, które ma zostać przyjęte do końca bieżącego roku – mówiła Zalewska. Spodziewana nowelizacja rozporządzenia CLP (….) oznacza zmiany w kartach charakterystyk substancji oraz w opakowaniach produktów chemicznych. - Mają zostać wprowadzone klasy substancji działających na układ hormonalny oraz substancji trwałych, mobilnych i bioakumulujących się – wyjaśniała Zalewska. Zakończenie prac nad rozporządzeniem REACH planowane jest z kolei w Komisji Europejskiej na koniec 2023 r. Mają one pozwolić zbierać informacje o chemikaliach dotąd niemonitorowanych, w tym polimerów (wymogi od 2026 r.). Wymogi rejestracyjne mają być również rozszerzone o zapisy dotyczące śladu środowiskowego w całym cyklu życia substancji⁽³⁾.

Substancje nieodzowne i dobrze zaprojektowane

W unijnym harmonogramie na przyszły rok są także dwie inicjatywy w ramach CSS: „Essential use” oraz „Safe and sustainable by design”. Pierwsza dotyczy dopuszczenia do użytkowania substancji, które powodują zagrożenie, o ile zostaną uznane za „nieodzowne”. W teorii oznacza to przypadki, gdy brak jest alternatywnych substancji, a te mają kluczowe znaczenie dla zdrowia, bezpieczeństwa lub funkcjonowania społeczeństwa. Uczestnicy posiedzenia wskazywali jednak, że w praktyce to efemeryczne pojęcie generuje ryzyko subiektywnych ocen, a dalej licznych spraw sądowych w przyszłości.

Druga inicjatywa ma być szansą rozwojową, ale, jak mówiono, też niesie pewne ryzyka. – Musimy pamiętać, że wycofywanie pewnych grup produktów z portfolio firm to (…) proces długoterminowy, wymagający wsparcia finansowego, regulacyjnego, stabilnego otoczenia legislacyjnego, to się nie zadzieje w ciągu najbliższego roku czy dwóch – mówiła Zalewska. Podkreśliła, że branża ma ambicje sprostać wymogom, ale potrzebuje na to czasu. Zmiany przeniosą się na wszystkie branże korzystające z substancji chemicznych, a wytwarzające m.in. kosmetyki, detergenty, środki ochrony roślin, farby, kleje czy lakiery. Jak podała Zalewska, zmiany dotkną nawet 12 tys. substancji, czyli 1/3 wytwarzanych w Europie produktów chemicznych. Stwierdziła, że jest konieczny dialog z branżą, która jest „w przełomowym momencie, jeśli chodzi o istnienie wielu produktów na naszym rynku”.

Wpływ na rolnictwo i.. pompy ciepła?

Nina Dobrzyńska, dyrektor Departamentu Hodowli i Ochrony Roślin w Ministerstwie Rolnictwa, zauważyła, że zmiany dotyczące chemikaliów silnie wpłyną na rolników. – Ta strategia jest bardzo mocno powiązana ze strategią "Od pola do stołu”, jak i strategią bioróżnorodności (…) jednym z [ich – przyp. red.] głównych celów jest redukcja stosowania środków ochrony roślin – mówiła, dodając, że mówi się o redukcji wykorzystania środków ochrony roślin o 50%. – Wiele substancji aktywnych jest obecnie wycofywanych przez Komisję Europejską, dużo więcej niż jest rejestrowanych (…), żeby substancja była skuteczna w ochronie, a równocześnie nieszkodliwa dla ludzi, zwierząt, wody, powietrza i bioróżnorodności, to jest naprawdę bardzo trudny proces uzyskania takiej substancji i wyzwanie dla producentów – podkreśliła. – W strategii chemicznej zostanie nam mocno ograniczona paleta środków, które będą mogły być stosowane, zwłaszcza ze względu na kwestie hormonalne (…) Walczymy, by Zielony Ład, był rzeczywiście ładem – dodała.

Jednym z wyzwań podkreślanych przez kilku uczestników posiedzenia było grupowe blokowanie wykorzystania niektórych substancji. Przepisy takie mogą dotknąć m.in. substancje wykorzystywane do celów medycznych, ale i chłodniczych czy grzewczych (w tym w pompach ciepła).

Ostatni moment na reakcję polskiej administracji

Podczas posiedzenia podkreślono też złożoność badań nad substancjami chemicznymi.

- Założeniem nowej strategii, oprócz bezpieczeństwa dla zdrowia i środowiska, było pobudzenie innowacyjności (…). Zwracamy uwagę na to, że legislacja musi być spójna (…). Poszukujemy substancji alternatywnych, ale one mogą w ogóle nie być przebadane – zwróciła uwagę dyrektor zarządzająca Plastics Europe Polska Anna Kozera-Szałkowska. Istotny jest tu wątek danych, ich spójności oraz tego, że badania musza być rzetelne i powtarzalne. Kozera-Szałkowska zaznaczyła, że badania substancji chemicznych „nie trwają tydzień”, lecz prowadzone są latami – nowo wynalezione alternatywy nie sposób będzie z porównać z dotychczas wykorzystywanymi substancjami.

Właściwie wszyscy zgromadzeni popierali w wystąpieniach cel ograniczenia wpływu chemikaliów na środowisko. Równocześnie widać było wyraźnie, że sposób jego realizacji to raczej gromadzące się nad głowami branży chmury, niż jasna i przewidywalna wizja zmian.

- Jest to właściwy i prawdopodobnie jedyny czas, kiedy możemy na te regulacje wpłynąć (…) Prawdopodobnie wiele z tych elementów będzie procedowanych w formie skróconej, w formie aktów delegowanych, implementowanych – mówił Kamil Szydłowski, advocacy manager w BASF Polska. Jego zdaniem, polscy przedstawiciele mogą jeszcze oddziaływać na kształt przyszłych przepisów jedynie przez najbliższych kilka miesięcy, nawet jeśli przepisy będą wdrażane od 2026 czy 2028 roku.

Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog