Elektroniczna ewidencja odpadowa. O funkcjonowaniu BDO opowiada dyrektor IOŚ-PIB

Krystian Szczepański
Dyrektor Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego

Teraz Środowisko: W 2022 r. na podstawie danych z Bazy BDO Instytut Ochrony Środowiska-Państwowy Instytut Badawczy przygotował kilka raportów na temat rynku odpadów w Polsce. Co dane z Bazy BDO mówią nam o gospodarce odpadami w naszym kraju?

Krystian Szczepański: Sporządzone przez Instytut Raporty to opracowania przedstawiające ustrukturyzowane dane z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi. Ich celem nie było podsumowanie czy analiza, lecz pokazanie rzeczywistych danych za 2020 r., a więc danych, których pierwotnym źródłem są podmioty zobowiązane ustawowo do sprawozdawczości w systemie BDO. Przedstawione dane pozwalają na wyciągnięcie wniosków, identyfikację ewentualnych obszarów wymagających podjęcia określonych działań czy decyzji oraz przeprowadzenie analiz z gospodarowania odpadami komunalnymi, czy opakowaniowymi w Polsce. Musimy pamiętać, że do tej pory bazowaliśmy głównie na danych GUS, a więc na danych, które nie zawsze odzwierciedlają rzeczywistość. Opieraliśmy się również na informacjach przekazywanych przez poszczególnych interesariuszy systemu gospodarowania odpadami komunalnymi i opakowaniowymi. Raporty, które opracowujemy w ramach Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego weryfikują te informacje i zapobiegają „fake newsom”. Niezmiernie ważna, a może najważniejsza, jest ocena systemu na podstawie faktów i wiarygodnych danych. Myślę, że na podstawie opracowanych raportów każdy zainteresowany jest w stanie wyciągnąć realne wnioski, które pozwolą na podjęcie stosownych kroków.

TŚ: A działać trzeba już teraz… Jakie główne wyzwania w zakresie gospodarki odpadami Pan identyfikuje?

KS: Musimy przyspieszyć dotychczasową aktywność. W szczególności w aspekcie nałożonych przez UE „targetów środowiskowych”. Dodatkowo widzimy wśród kadry pracowniczej luki w wiedzy i nie mówimy tutaj o umiejętnościach technicznych w obsłudze BDO, ale wiedzy teoretycznej i praktycznej z gospodarowania odpadami.

TŚ: Czy w kontekście wprowadzanych w ostatnich latach regulacji udało się uszczelnić system gospodarki odpadami w Polsce?

KS: Moim zdaniem, w znacznej mierze tak. Jeżeli spojrzymy na konstrukcję systemu określoną ustawowo, sposób prowadzenia ewidencji odpadów i sprawozdawczość to nie ma wątpliwości, że system został uszczelniony. Wprowadzone mechanizmy ograniczają postępowanie z odpadami w sposób niedozwolony prawnie, natomiast warto pamiętać, że system BDO nie jest narzędziem służącym do uszczelnienia gminnych systemu zbierania opłat za odbiór odpadów od mieszkańców.

TŚ: Baza BDO to ważny krok w drodze do wyeliminowania szarej strefy w skali kraju. Czy dzięki niej udało się ograniczyć nielegalne postępowanie z odpadami?

KS: To pytanie należy zadać służbom kontrolującym gospodarkę odpadami w Polsce. Jestem natomiast pewien, że BDO jest narzędziem służącym między innymi do walki z szarą strefą w gospodarce odpadami.

TŚ: Czy w kontekście dalszego uszczelniania systemu planowane jest wprowadzanie kolejnych funkcjonalności bazy?

Istotne jest, żebyśmy zrozumieli mechanizm „rozbudowy” poszczególnych funkcjonalności/modułów w BDO i z czego on wynika. Baza Danych Odpadowych jest odzwierciedleniem wymagań i obowiązków wynikających z przepisów prawa polskiego czy unijnego. Wraz z implementacją prawa UE czy trwającym procesem legislacyjnym koniecznym jest również wprowadzanie zmian i rozszerzanie zakresu informacji raportowania w systemie. Dzisiaj procedowane są ustawy implementujące dyrektywy UE, np. SUP, ROP, system kaucyjny, a tym samym, BDO będzie musiało być już przygotowane na te zmiany. I to już robimy, proces trwa.

TŚ: Organizacje odzysku wskazują, że obowiązek elektronicznej ewidencji i sprawozdawczości w BDO stanowił jeden z głównych czynników kosztotwórczych prowadzonych przez nich działalności⁽¹⁾. Czy uruchomienie bazy rzeczywiście wpłynęło na prowadzenie działalności? O jakich kwotach mowa? Ile w takim razie kosztuje utrzymanie bazy BDO?

KS: Szczerze mówiąc, również zastanawiałem się, czemu organizacje wskazują nakaz elektronicznej ewidencji odpadów i sprawozdawczości w BDO za jeden z głównych czynników kosztotwórczych prowadzonej działalności. Aczkolwiek trzeba podkreślić, że informacje te pochodzą z publicznie dostępnych sprawozdań finansowych organizacji odzysku, które wskazujemy w naszym raporcie. Nie jest to czynnik zidentyfikowany przez Instytut.  Wracając do samej sprawozdawczości w BDO, jest ona systemem informatycznym, który w sposób przejrzysty, szybszy oraz intuicyjny umożliwia składanie sprawozdań czy prowadzenie ewidencji. W dobie cyfryzacji i postępu technologicznego odchodzi się od form papierowych, co również związane jest z dbałością o środowisko. BDO to narzędzie o szerokim spectrum możliwości kontrolujących, monitorujących czy nadzorujących. Organizacje ustawowo zobowiązane są do pewnych czynności sprawozdawczych, a czy ich forma wpływa na zwiększenie kosztów? Sporządzenie sprawozdania w systemie informatycznym jest dużo szybszym procesem niż sporządzenie go w formie papierowej, umożliwiającym ujednolicenie danych sprawozdawanych przez różne podmioty. To sprawia, że stworzenie i uruchomienie BDO było jednym z ważniejszych czynników wpływających na szeroko rozumianą gospodarkę odpadami w Polsce. Niemniej, wśród innych czynników kosztochłonnych wskazywanych przez organizacje wyszczególnić można pozyskanie odpadów opakowaniowych pochodzących z gospodarstw domowych, wahania cen dokumentów potwierdzających recykling oraz dokumentów potwierdzających odzysk, wprowadzenie opłaty produktowej, czyli „swoistego podatku ekologicznego”, przez co liczba opakowań, z których generowane są odpady, ulega systematycznemu zmniejszeniu, wzrost kosztów wynagrodzeń, co jest związane z tzw. „rynkiem pracownika” czy większe wydatki na realizacje publicznych kampanii edukacyjnych. W przypadku tego ostatniego argumentu, koszt ten należy traktować w kategorii społecznej inwestycji w długim terminie z wysoką stopą zwrotu, która będzie korzystna dla nas i przyszłych pokoleń.

Rozmawiała Joanna Spiller
Dziennikarz, inżynier środowiska