Jak nie zmarnować 5 mld euro?

© morganimation

Najnowszy raport Związku Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć skupia się na ocenie Regionalnych Programów Operacyjnych i Szczegółowych Opisów Osi Priorytetowych pod kątem wspierania gospodarki niskoemisyjnej⁽¹⁾, jak również adaptacji do zmian klimatu⁽²⁾ w 16 województwach. W RPO łączna alokacja na regionalne inwestycje w obszarze gospodarki niskoemisyjnej (przede wszystkim w sektorach energetyki i czystego transportu publicznego) wynosi ponad 4,9 mld euro. Najwięcej zamierza na ten cel wydać woj. śląskie (797 mln euro), najmniej zaś lubuskie – 108 mln euro.

Regiony stawiają na transport zamiast na OZE

Planowane wydatki będą jednak w 45 procentach przeznaczone na infrastrukturę transportową (np. zakup autobusów i tramwajów, betonowanie ścieżek pieszych i rowerowych), podczas gdy – co podkreślają autorzy raportu - powinny w większym stopniu wspierać rozwój odnawialnych źródeł energii. Na poziomie lokalnym fundusze unijne wesprą budowę instalacji OZE o mocy jedynie 664 MW. To niewiele, zważywszy na możliwości - Polska będzie w nadchodzących latach największym beneficjentem funduszy europejskich na tle innych krajów UE).

- Tak niski poziom wsparcia dla OZE obrazuje ogólny brak ambicji województw i może stać się symbolem straconej szansy polskich regionów na innowacyjny rozwój gospodarczy oparty o odnawialne źródła energii – mówiła Julia Krzyszkowska z CEE Bankwatch Network podczas oficjalnej prezentacji raportu.

Są pieniądze na nowe kotły węglowe i sztuczną retencję

W przypadku funduszy unijnych przeznaczonych na walkę ze zmianami klimatu, w niektórych regionach będą one służyć, paradoksalnie, do... dofinansowania instalacji węglowych. Na przykład Małopolska i Podkarpacie wykorzystają pieniądze na bezpośrednie dopłaty do pieców zasilanych węglem, wspierając wymianę kotłów na nowsze, czystsze i sprawniejsze.

Jeśli chodzi o przystosowanie do zmian klimatu, w raporcie podkreśla się w szczególności znaczenie „Strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030”. Dokument ten mówi, że działania służące ochronie przeciwpowodziowej w pierwszej kolejności powinny wykorzystywać najmniej inwazyjne dla środowiska rozwiązania, w szczególności nietechniczne metody ochrony przeciwpowodziowej. Z raportu wynika, że jest przeciwnie: na przykład w województwach dolnośląskim i lubuskim dopuszczona została regulacja cieków wodnych, która wiąże się ze zwiększaniem ryzyka wystąpienia powodzi na obszarach zlokalizowanych poniżej, przesuszając jednocześnie obszar doliny na regulowanym odcinku. Większość województw stawia na retencję sztuczną - w co najmniej dwunastu regionach zaplanowano budowę, przebudowę i modernizację zbiorników oraz urządzeń piętrzących. Jednocześnie tylko w połowie z tych 12 województw przewidziano inwestycje w rozwój retencji naturalnej (np. zabiegi fitomelioracyjne oraz zalesienia w celu zwiększania retencji gruntowej zaplanowane w woj. warmińsko-mazurskim).

W wielu województwach istnieje też ryzyko objęcia wsparciem projektów oddziałujących negatywnie na systemy wodne i od wód zależne. Skrajnym przykładem braku ambicji w dostosowaniu do zmian klimatu może być woj. śląskie – w RPO zaplanowano w tym zakresie jedynie... zakup sprzętu pożarniczego.

Raport krytycznie odnosi się również do tego, że mniej niż połowa województw chce wdrażać działania związane z zapobieganiem skutkom zmian klimatu w miastach, podczas gdy to właśnie aglomeracje miejskie odczuwają te zmiany najbardziej. Niewiele, bo tylko jedna czwarta województw zakłada z kolei prowadzenie działań informacyjno-edukacyjnych skierowanych do mieszkańców regionów, w których prowadzone będą inwestycje.

Jeszcze nie wszystko stracone

Pozytywnym wyjątkiem, zarówno jeśli chodzi o wsparcie gospodarki niskoemisyjnej, jak i adaptację do zmian klimatu, jest woj. podlaskie. Zdaniem autorów raportu region ten jako jedyny może się pochwalić przemyślaną, spójną strategią w tym zakresie. Podlasie priorytetowo potraktowało zwiększanie efektywności energetycznej, a alokacja na poprawę standardu energetycznego mieszkalnictwa jest w tym regionie ok. dwukrotnie wyższa niż na budynki publiczne. Ma ono też najlepszą strategię adaptacji do zmian klimatu – duże środki zostaną zainwestowane m.in. w naturalną retencję. Niestety pozostałym województwom takiej wizji i strategii brakuje, co może doprowadzić do zmarnowania transformacyjnego potencjału miliardów euro z Unii.

Nie znaczy to, że słabe bądź kontrowersyjne zapisy w RPO nie mogą być jeszcze zmienione. Jak zapewniła Joanna Furmaga z Polskiej Zielonej Sieci, do pewnych modyfikacji udało się już przekonać niektóre Urzędy Marszałkowskie dzięki spotkaniom przeprowadzonym z udziałem członków Polskiej Zielonej Sieci i organizacji pozarządowych. Poza tym na 2018 r. zaplanowany został przegląd wdrażania budżetu unijnego. - Będzie to dobra szansa, by poprawić plany dotyczące wydatkowania funduszy europejskich w regionach – dodała Marta Wiśniewska z Fundacji Greenmind.

Ewa Szekalska
Dziennikarz