Jak ugryźć klaster: rola poszczególnych członków

© ylivdesign

Klastry energii są nową, ale intensywnie promowaną przez rząd inicjatywą w branży energetycznej. Ministerstwo Energii opublikowało przed kilkoma dniami ekspertyzę pn. „Koncepcja funkcjonowania klastrów energii w Polsce”. Niniejszym tekstem rozpoczynamy cykl artykułów opisujących kluczowe zagadnienia zawarte w ekspertyzie.

Klaster jest porozumieniem cywilnoprawnym i tak naprawdę wiele aspektów jego funkcjonowania jest uzależnionych od zasad, na jakich zostanie ono zawarte. Jest inicjatywą lokalną i także w skali lokalnej mają być odczuwane największe korzyści. Każdy klaster powinien być jednak rozpatrywany indywidualnie. Niemniej jednak w ekspertyzie zostały wyróżnione trzy podstawowe modele klastrów:

1. oparty na współpracy z operatorem (lub operatorami) istniejącego systemu dystrybucji,
2. oparty o własną infrastrukturę dystrybucyjną,
3. wykorzystujący częściowo własną infrastrukturę dystrybucyjną, a częściowo działający w oparciu o umowę o świadczenie usług dystrybucyjnych z podmiotem zewnętrznym.

Najważniejszym produktem klastra jest energia we wszystkich dostępnych lokalnie nośnikach. Jego poszczególni członkowie mogą też generować inne produkty i usługi, jako wartość dodaną. Mogą to być np. nawozy powstałe przy produkcji biogazu, surowce wtórne odzyskane w zakładach termicznego przetwarzania odpadów, czy usługi szkoleniowe w zakresie budowy i obsługi nowoczesnych instalacji energetycznych i instalacji OZE.

Celem klastra jest równoważenie i bilansowanie zapotrzebowania na energię, co wymaga równowagi strony podażowej (wytwórców) i popytowej (odbiorców) przy jednoczesnym zapewnieniu należytej obsługi całego procesu (koordynator). Każdy członek klastra jest jego ważnym ogniwem, zapewniającym określone korzyści. Z klastrem mogą współpracować również podmioty zewnętrzne, jeżeli wykonanie poszczególnych zadań przez członków klastra jest niemożliwe lub nieracjonalne, np. ze względów ekonomicznych.

Największe ryzyko po stronie wytwórcy

Kluczowym zadaniem wytwórcy jest produkcja energii na obszarze działania klastra oraz jej magazynowanie. Energia może pochodzić z OZE, np. fotowoltaiki, wiatru, wody czy biogazu lub źródeł konwencjonalnych. Zadania techniczne i logistyczne wytwórcy mogą być w różnych fazach rozwoju klastra wymieniane z jego koordynatorem. Wedle oczekiwań twórców koncepcji, to właśnie wytwórca ma okazać się aktywnym członkiem oraz inicjatorem działań mających na celu rozwój klastra, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju infrastruktury technicznej. Ze względu na swoją funkcję, wytwórca ponosi też największe ryzyko, głównie finansowe i organizacyjne, związane z nieprawidłowym zaplanowaniem klastra.

Koordynator przejmuje funkcję lidera

Na koordynatora klastra może zostać powołana spółdzielnia, stowarzyszenie, fundacja lub wskazany w porozumieniu członek klastra. Do jego funkcji należą z kolei obrót energią i jej nośnikami, pośrednictwo w rozliczeniach pomiędzy wytwórcami i odbiorcami, reprezentowanie interesów klastra, rozstrzyganie ewentualnych sporów i mediacje pomiędzy członkami klastra, a także realizacja bieżących zadań klastra. Ze względu na powierzone mu zadania, koordynator w naturalny sposób przejmuje więc rolę lidera.

Zróżnicowana grupa odbiorców

Odbiorcy końcowi energii stanowią jednocześnie jego grupę docelową. Mogą być kategoryzowani ze względu na wielkość i stabilność poborów energii, ale taki podział zawsze będzie ściśle powiązany z celem i warunkami powstania konkretnego klastra. Rola odbiorców energii może być różna, w zależności od ich statusu prawnego. W ekspertyzie w szczególny sposób zostały wyróżnione jednostki samorządu terytorialnego (JST) i spółki komunalne, odbiorcy instytucjonalni (w tym przedsiębiorstwa o różnym profilu zużycia energii), odbiorcy indywidualni (osoby fizyczne) oraz przedsiębiorstwa transportu publicznego.

Udział JST w klastrze energii rodzi z kolei trudności wynikające z konieczności zastosowania odpowiednich ustaw (Prawo zamówień publicznych, czy ustawy o samorządzie terytorialnym i o samorządzie gminnym). Z drugiej strony, JST będzie odgrywać kluczową rolę w inicjowaniu i wspieraniu klastra, zwłaszcza na obszarach słabiej zurbanizowanych i mniej uprzemysłowionych, na których często dominuje gospodarka agrarna.

Z punktu widzenia rozwoju klastra ważne są przedsiębiorstwa, szczególnie te charakteryzujące się działalnością powiązaną z energią. Zarówno wielkość przedsiębiorstwa, jak i specyfika jego działalności mogą być różne, dlatego też oczekiwania wobec klastra są zależne od konkretnego przypadku. Przedsiębiorstwo może także wyjść z inicjatywą utworzenia klastra lub wspierać działalność koordynatora klastra w początkowej fazie. Natomiast z punktu widzenia przedsiębiorstw, zarówno dużych jak i małych i średnich, najważniejszym argumentem za przystąpieniem do klastra są korzyści finansowe.

Dla odbiorców indywidualnych udział w klastrze jest szansą na optymalizację kosztów energii. Z drugiej strony, ich obecność stwarza możliwość stymulowania pewnych zachowań. Przedsiębiorstwa transportu publicznego będą mogły z kolei pozyskać dostęp do paliw niskoemisyjnych i energii ze źródeł odnawialnych.

Oprócz wyżej wymienionych członków, z klastrem mogą współpracować także podmioty zewnętrzne. Według autorów ekspertyzy, kluczowymi partnerami biznesowymi klastra będą: instytucje finansujące projekty inwestycyjne, instytucje odpowiedzialne za rozdysponowanie środków unijnych i różnego rodzaju funduszy środowiskowych, fundusze inwestycyjne, prywatni inwestorzy zewnętrzni, operatorzy systemów dystrybucyjnych i dostawcy paliw lub substratów do produkcji energii w klastrze. Podsumowując, są to podmioty, których działalność może dodatkowo przyczynić się do rozwoju klastra. Może to nastąpić zarówno dzięki wsparciu finansowemu, jak i technicznemu.

Dominika Adamska
Sekretarz redakcji, geograf

Na czym polega funkcjonowanie klastra energii? Jakim regulacjom podlegają takie inicjatywy? Ile mamy dziś klastrów w Polsce? Redakcja Teraz Środowisko obala mity i wyjaśnia wszystkie wątpliwości. Kliknij, by dowiedzieć się więcej.