Dziesięć razy więcej dla węgla

© TwilightArtPictures

Na niewłaściwe wykorzystanie subwencji zwróciła uwagę organizacja Climate Action Network Europe, która 22 maja br. ogłosiła wyniki plebiscytu „Fossil Fuels SubsidyAwards”⁽¹⁾. W kategorii „Deadly Funding Award”, czyli na najgorsze wykorzystanie subwencji, zwyciężyła Polska. Uzasadnieniem przyznania nagrody było sprzeczne z założeniami wykorzystane unijnych ulg w systemie EU-ETS. Zgodnie z europejską dyrektywą, jest możliwe przyznanie darmowych uprawnień do emisji gazów cieplarnianych, jeśli jednocześnie odpowiednia kwota jest przyznana na inwestycje w dywersyfikację systemu energetycznego.

Na co przeznaczane są subwencje?

System EU-ETS nie jest jedyną formą, dzięki której jest wspierana energetyka węglowa. Autorzy raportu „Ukryty rachunek za węgiel” wyliczyli wsparcie finansowe, jakie otrzymały różne formy energetyki w okresie ponad 20 lat. Na przykład w latach 1990-2012 kwota przeznaczona na restrukturyzację zatrudnienia w górnictwie oraz zamknięcia kopalń wyniosła 70 mld złotych. Ponadto instytucje publiczne zapewniają środki na preferencyjne pożyczki, odroczenia spłat oraz umorzenia długów (prawie 30 mld zł). Ważną składową wsparcia górnictwa są subwencje do górniczych ubezpieczeń społecznych, takich jak renty i emerytury, które w latach 1990–2012 wyniosły 67 mld złotych.

Jednocześnie dzisiaj środki te są niższe od dotacji dla górnictwa w latach 90. oraz bezpośrednio przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Obecnie pomoc państwa oscyluje wokół kilkuset mln złotych rocznie i jest przeznaczana m.in. na dotacje związane z usuwaniem szkód górniczych oraz rekultywację terenów pogórniczych.

Zielona energetyka węglowa?

Energetyka węglowa jest wspierana przede wszystkim poprzez możliwość uzyskania bezpłatnych uprawnień w systemie EU-ETS. Dodatkowo instalacje wykorzystujące technologię współspalania węgla z biomasą mogą - podobnie jak energetyka odnawialna i zamortyzowana infrastruktura energetyki wodnej - ubiegać się o zielone certyfikaty. W konsekwencji prawie połowa energii elektrycznej objęta systemem zielonych certyfikatów w latach 2005-2012 pochodziła ze współspalania. Dla porównania – z energii wiatrowej pochodziło 18 proc., a z fotowoltaiki 0,002 proc.

Dodatkowo energetyka węglowa może czerpać korzyści z możliwości zakupu tańszego, krajowego węgla oraz dotacji modernizacyjnych skierowanych na ograniczenie szkodliwych emisji elektrowni konwencjonalnych.

Ważnym problemem, który utrudnia analizę kosztów energetyki, jest brak internalizacji kosztów zewnętrznych. Koszty zewnętrzne to koszty zdrowotne, środowiskowe oraz gospodarcze powstałe na skutek działalności wydobywczej. Wśród nich wyróżniamy: straty w ekosystemach, zanieczyszczenie powietrza (w tym koszty leczenia chorób wynikające z zanieczyszczenia), koszty składowania odpadów, koszty usuwania szkód związanych z eksploatacją węgla, tj. wypadki w kopalniach czy zapadanie się gruntów pod budynkami mieszkalnymi.

Dla OZE kilkakrotnie mniej

Podczas gdy wsparcie energetyki węglowej w latach 1990-2012 sięgnęło 170 mld złotych, na OZE w tym czasie przeznaczono 19 mld złotych. Z czego do branży wiatrowej i form nowej generacji OZE trafiło niecałe 7 mld złotych. Formą wsparcia finansowego dla OZE jest system zielonych certyfikatów. Oprócz tego OZE jest wspierane środkami przyznawanymi w ramach realizacji europejskiej polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Od 2016 roku wprowadzono także system aukcyjny.

Rozwój OZE oraz nacisk na ograniczenie emisyjności szkodliwych substancji ze źródeł konwencjonalnych sprawia, że subsydia państwowe powinny być przeznaczane przede wszystkim na optymalizację miksu energetycznego. W podanych przez autorów raportu rekomendacjach znalazły się zalecenia dotyczące dalszej modernizacji infrastruktury, analizy zastąpienia niewydolnych i starych bloków przez jednostki niskoemisyjne oraz przekierowania wsparcia z technologii współspalania na technologie OZE. Istotnym elementem wsparcia dla polskich przedsiębiorców, w szczególności małych i średnich, byłoby wykorzystanie funduszy unijnych na dotowanie rozproszonych źródeł energii, np. tworzących klastry energii.

Natalia Rytelewska-Chilczuk
Dziennikarz, specjalista ds. ochrony środowiska