Czas na stabilizację odpadowej rewolucji

Michał Walkowiak
Radca prawny w kancelarii Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy

W tym roku mija 5 lat od momentu wejścia w życie nowych przepisów ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (ucpg) i powiązanych z nią przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (uodp), które zrewolucjonizowały system gospodarowania odpadami komunalnymi. Jest to odpowiedni czas na podsumowanie dorobku i osiągnieć samorządów w tej dziedzinie.

Nie mówimy o tym, co najważniejsze

Jednym z większych wyzwań, przed jakim stały samorządy w ostatnich latach, była aktualizacja wojewódzkich planów gospodarki odpadami. Niestety trudności z ich uchwaleniem odwróciły dyskusję merytoryczną w kierunku wzajemnych zarzutów strony samorządowej i administracji rządowej. Tymczasem istotnym problemem WPGO jest zbyt duża ilość istniejących i planowanych instalacji do termicznego przekształcania odpadów. Już istniejące ITPOK-i mają zbyt dużą moc przerobową, przez co samorządy skupiają się na zapewnieniu im odpowiedniego strumienia odpadów – kosztem odzysku i recyklingu. Z założenia spalarnie powinny przyjmować jedynie odpady „resztkowe”, natomiast w rzeczywistości większość odpadów wytwarzanych przez gminy, w których funkcjonują ITPOK-i, trafia właśnie do spalenia.

Co ma pole golfowe do odpadów?

Dla prawidłowego funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi kluczowe znaczenie mają przepisy prawa zamówień publicznych, które w ostatnich latach również dotknęły istotne zmiany. Obowiązek zlecania odbierania lub odbierania i zagospodarowania odpadów w ramach przetargu był w środowisku samorządowym wielokrotnie krytykowany. Dopiero od 1 stycznia 2017 r. ustawodawca zezwolił na udzielenie zamówienia kontrolowanej przez siebie jednostce organizacyjnej w trybie zamówienia z wolnej ręki (in-house). Jednakże gdy gmina postanowi o odbieraniu odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy – i tak zamówienie może zostać udzielone tylko w trybie przetargowym. Pomimo jasnych wytycznych Dyrektywy 2014/24/UE⁽¹⁾ ustawodawca uległ branżowym naciskom i ograniczył w ucpg swobodę samorządów. Na gruncie dyskusji o in-house powstał ciekawy przypadek sytuacji, gdy spółka gminna nie mogła otrzymać od swojego właściciela zamówienia z wolnej ręki. W Gorzowie Wielkopolskim spółka gminna nie spełniała wszystkich warunków, aby zlecić jej utrzymanie czystości i przejezdności dróg. Zajmowała się bowiem również komercyjnymi interesami (prowadziła pole golfowe). Powołano więc nowy podmiot, tzn. spółka gminna założyła spółkę córkę, w której 99 proc. udziałów ma spółka, której właścicielem jest gmina.

Jeszcze nie wszystko stracone

Wiele samorządów podjęło się zadania gospodarowania odpadami komunalnymi w ramach związków międzygminnych. Forma prawna związku międzygminnego powinna być ułatwieniem przede wszystkim dla małych gmin. Uporządkowanie całego systemu mogło je przerastać organizacyjnie i finansowo. Znamy wiele przykładów, w których związki międzygminne bardzo sprawnie realizują te obowiązki. Kluczem do ich sukcesu było jednak sumienne przemyślenie kształtu systemu gospodarowania odpadami w oparciu o istniejące na terenie uczestników związku instalacje. Znane są oczywiście medialne przykłady, gdzie współpraca gmin nie układa się dobrze, a związek jest kolejnym terenem walki politycznej.

Tymczasem w Ministerstwie Środowiska rozpoczęły się prace nad kolejną nowelizacją ucpg⁽²⁾. Aktualnie nie opublikowano jeszcze projektu, a jedynie założenia do tych zmian. Niemniej należy żywić nadzieję, że intencja ustawodawcy będzie zgodna z oczekiwaniami najbardziej zainteresowanych podmiotów. Wydaje się bowiem, że 5 lat od wprowadzenia „rewolucji odpadowej” to wystarczający czas na osiągnięcie oczekiwanej stabilizacji.

Michał Walkowiak