Wykorzystanie danych jedyną metodą zapanowania nad ekosystemem miejskim

Maria Andrzejewska
Dyrektor Centrum UNEP/GRID-Warszawa

Teraz Środowisko: Centrum UNEP/GRID-Warszawa po raz drugi jest współorganizatorem konkursu Eco-Miasto dla polskich gmin. W jakim obszarze współpracują Państwo z samorządami?

Maria Andrzejewska: Bardzo ważnym aspektem naszej działalności jest propagowanie roli systemów informacji przestrzennej w życiu miast. Docieramy do gmin z informacją o możliwości wsparcia rozwoju gospodarczego i społecznego, a równocześnie zmniejszenia presji na środowisko. Te trzy elementy są kluczowe i niezbędne dla zrównoważonego rozwoju miast. Przy postępującej cyfryzacji, wykorzystanie danych poprzez systemy informatyczne jest jedyną metodą zapanowania nad ekosystemem miejskim i inteligentnego zarządzania jego elementami.

Właśnie o tym będziemy mówić w czasie konferencji Eco-Miasto pod koniec września. W ubiegłym roku prezentację na temat wykorzystania danych w rozwoju miast wygłosił profesor Henk Scholten, światowej sławy specjalista w dziedzinie systemów informacji geograficznej (ang. geographic information systems, GIS). Również w tym roku spodziewamy się inspirujących prelekcji, m.in. przedstawiciela Free Univeristy w Amsterdamie, miasta Poznań, Wrocław i niewielkiego miasta Żuromin. Natomiast w naszych całorocznych działaniach, w ośrodku GRID-Warszawa, skupiamy się każdorazowo na wybranym temacie, np. na planowaniu przestrzennym.

TŚ: Zatrzymajmy się zatem przy planowaniu przestrzennym. Powszechnie wiadomo, że jest to pięta achillesowa polskich gmin. Jak Pani ocenia sytuację?

MA: Mamy w Polsce ogromne zapotrzebowanie na wiedzę z zakresu planowania przestrzennego. Przede wszystkim dlatego, że wg danych GUS w roku 2016 były 3 gminy, które nie mają w ogóle planu zagospodarowania przestrzennego, a kolejnych 300 ma tylko jeden taki plan. W ponad 350 gminach obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego obejmowały poniżej 1 proc. powierzchni gminy⁽¹⁾. Dlatego bardzo intensywnie działamy w tym obszarze.

TŚ: Czy może Pani opisać przykład udanej współpracy?

MA: W ciągu ostatnich 10 lat przeprowadziliśmy kilka projektów, współpracując zarówno z mniejszymi, jak i większymi gminami. Mamy przykład bardzo dobrej komunikacji z gminą Tworóg w powiecie Tarnowskie Góry. Jej włodarze bardzo mądrze wykorzystali system informacji geograficznej w obszarze planowania przestrzennego. Dostrzegli wartości, które wynikają z faktu, że można z takiego systemu generować mapy, które pomagają realizować procedury administracyjne, np. konsultacje społeczne czy wyłożenie planu miejscowego. Tym samym informacja prezentowana na mapie geoportalu jest również powszechnie dostępna dla mieszkańców.

Przykład kolejny, to miasto Bolesławiec gdzie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji było przez nas wspierane przy tworzeniu systemu od podstaw. Wdrożenie systemu umożliwiło lepsze zarządzanie sieciami wodociągowymi i kanalizacyjnymi. Nasz ośrodek towarzyszy miastom na etapie rozpoznania potrzeb i tworzenia systemu, pokazując, jakie wynikają z tego korzyści. Drugi moment to etap wdrożenia informacji przestrzennej do procedur funkcjonujących w urzędach. Wprowadzamy w temat, pokazujemy bezpłatne narzędzia, pomagamy w procesie udostępniania oraz korzystania z e-usług.

TŚ: Przykłady brzmią inspirująco. W jaki sposób samorządy mogą skorzystać z Państwa wsparcia?

MA: Przede wszystkim zapraszamy do udziału w szkoleniach. Obecnie przekazujemy praktyczne informacje dotyczące dyrektywy INSPIRE. Prowadzimy je do końca roku, bezpłatnie, a obejmiemy nimi aż 600 samorządowców. Zainteresowanie jest duże. Myślę, że także dlatego, że jest to jedyne w tym momencie źródło wiedzy o dyrektywie i harmonizacji danych. Mamy też szkolenia przeznaczone dla gmin podkarpackich, dotyczące roli zielonej infrastruktury.

Te spotkania to pierwszy moment, w którym gmina może zorientować się w temacie, poznać jakie istnieją narzędzia. Warto dodać, że z założenia promujemy narzędzia darmowe. Dla każdej gminy, która chce zacząć przygodę z geoinformacją, systemy bezpłatne są całkowicie wystarczalne.

Pierwszy krok to cyfryzacja zasobów i tworzenie baz danych. Zalecamy wtedy, by były one przygotowywane zgodnie ze strukturami zapisanymi właśnie w dyrektywie INSPIRE. Choć u nas jej wdrażanie idzie opornie, warto, żeby nasze bazy danych opierały się na europejskich standardach. To później jest ważne przy inwestycjach, wykorzystaniu narzędzi informatycznych czy skutecznym monitoringu rozmaitych procesów. Polskie bazy mogą oczywiście zawierać więcej informacji, szczegółów, ale struktura powinna ułatwiać ich harmonizację z danymi europejskimi⁽²⁾.

TŚ: Czego dowiadują się uczestnicy szkoleń?

MA: Mówimy o narzędziach i pokazujemy na przykładach, co można zrobić, a to jest uzależnione od charakteru danej gminy. Jeżeli gmina leży na obszarze Natura 2000, to istotne będzie posiadanie informacji, w którym miejscu i jakie inwestycje mogą być realizowane. Jeżeli prowadzone są inwestycje infrastrukturalne, np. budowa drogi, obwodnicy - GIS może służyć komunikacji z mieszkańcami. Gmina może zdalnie udostępniać plany przez aplikacje internetowe, informować odpowiednio wcześnie o prowadzonych procedurach, przedstawiać do konsultacji w określonym terminie. Może zaoferować mieszkańcom wyrażanie opinii do zwizualizowanych planów lub nanoszenie uwag bezpośrednio na mapie.

TŚ: Do jakich jeszcze celów gmina może zastosować GIS?

MA: Kolejnym zastosowaniem jest budżet partycypacyjny. Przykładowo w Warszawie proponujemy, by zgłaszając projekty móc nanosić je na mapę. Już od kilku lat zachęcamy do tego stolicę, gdyż posiada fantastyczną bazę danych przestrzennych i dobrze działający system. Bez znacznych wysiłków można by stworzyć odpowiednie narzędzie, ułatwiające mieszkańcom zaangażowanie.

Staramy się także znaleźć to, co wesprze gminę w pozyskiwaniu podatków. Obrazowe jest zderzenie danych geodezyjnych, z punktami adresowymi i z danymi z gminy na temat liczby mieszkańców zameldowanych w danym miejscu. Pozwala to sprawdzić, czy wpływają podatki stosownie do powierzchni danego miejsca.To mogłoby się przełożyć na zarządzanie odpadami czy ewidencję źródeł ciepła w budynkach i skorelowanie jej z monitoringiem jakości powietrza. W zestawieniu z danymi przestrzennymi można także lepiej planować rozwój infrastruktury, sieci wodociągowej.

Bardzo istotna jest również błękitno-zielona infrastruktura. Nie we wszystkich miastach zwracano uwagę na zapewnienie terenów zielonych przy rozbudowie, a to jest kluczowe przy adaptacji do zmian klimatu. W tym roku mieliśmy wyjątkowy pokaz tego, co może się wydarzyć i jak trudno jest funkcjonować w organizmie miejskim przy wysokich temperaturach. Skwery, oczka wodne czy fontanny nie są jedynie elementem architektonicznym, lecz wpływają na lokalne obniżenie temperatury i pozwalają mieszkańcom normalnie funkcjonować. Systemy informacji przestrzennej jak najbardziej służą planowaniu i wyszukiwaniu miejsc, które można jeszcze zazielenić.

Rozmawiała Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog

Tekst powstał w ramach projektu Eco-Miasto, którego celem jest rozpowszechnienie i wdrażanie w polskich gminach dobrych praktyk w zrównoważonym rozwoju. Projekt organizowany jest przez Ambasadę Francji w Polsce i Centrum UNEP/GRID-Warszawa. Teraz Środowisko jest wieloletnim patronem medialnym projektu.