© alffoto
Dotychczasowe regulacje
Kompleksowe ramy prawne w zakresie zatwierdzania organizmów zmodyfikowanych genetycznie tworzą w Unii Europejskiej dwa akty: dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/18/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie i uchylająca dyrektywę Rady 90/220/EWG (Dz.Urz. L106 z 17.4.2001, s.1) i rozporządzenie (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy (Dz.Urz. L268 z 18.10.2003, s.1).
Powyższe akty, jak i wszystkie inne dotyczące GMO, opierają się na kilku podstawowych zasadach:
- niezależnego zatwierdzania wynikającego z wiedzy naukowej,
- wysokiego poziomu ochrony zdrowia i środowiska, zgodnie z zasadą przezorności,
- przestrzegania zasad rynku wewnętrznego i zobowiązań międzynarodowych,
- swobody wyboru i przejrzystości w całym łańcuchu dostaw żywności,
- pewności prawa,
- pomocniczości i proporcjonalności.
Klauzula ochronna
Ograniczenie upraw już zatwierdzonych jest możliwe w oparciu o tzw. klauzulę ochronną, zamieszczoną w art.23 dyrektywy 2001/18/WE; jeżeli państwo uzyska nowe informacje mające wpływ na ocenę ryzyka, lub inaczej oceni dotychczasowe, może tymczasowo ograniczyć lub zakazać stosowania lub sprzedaży zatwierdzonego już GMO. Musi o tym zawiadomić inne państwa członkowskie i Komisję, która wszczyna wówczas właściwe procedury. Środki nadzwyczajne w stosunku do produktów już zatwierdzonych przewiduje też rozporządzenie (WE) 1829/2003.
Możliwość decydowania przez państwa o dopuszczeniu do uprawy nowych GMO
Pomimo właściwych regulacji, kwestia wykorzystania organizmów genetycznie zmodyfikowanych budzi poważne wątpliwości u mieszkańców Europy. Różne państwa i grupy społeczne postulowały od lat wprowadzenie swobody decydowania państw członkowskich o możliwości uprawy GMO. Wniosek legislacyjny w tym zakresie Komisja przedstawiła w 2010 r. Prace nad zmianą przepisów trwały kilka lat, ponieważ Rada utworzyła mniejszość blokującą propozycję. W grudniu 2014 r. Parlament i Rada osiągnęły w drugim czytaniu porozumienie w sprawie aktu zaproponowanego przez Komisję, dającego państwom członkowskim większą swobodę w podejmowaniu decyzji o uprawie GMO na swoim terytorium. 13 marca 2015 r. opublikowana została dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/412 z 11 marca 2015 r. w sprawie zmiany dyrektywy 2001/18/WE w zakresie umożliwienia państwom członkowskim ograniczenia lub zakazu uprawy organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO) na swoim terytorium (Dz.Urz. L 68 z 13.3.2015, s.1).
Akt wchodzi w życie dwudziestego dnia po opublikowaniu.
Nowe przepisy pozwalają władzom państw członkowskich na decydowanie o tym, czy chcą, aby określony gatunek GMO był dopuszczony do uprawy na ich terytorium. W czasie procedury zatwierdzania lub odnawiania zezwolenia (tzw. autoryzacja), państwo członkowskie może wystąpić do Komisji o ograniczenie zasięgu geograficznego zezwolenia tak, aby nie obejmowało jego terytorium (całego lub części). W ciągu miesiąca państwo zgłaszające może potwierdzić lub zmienić zakres geograficzny zgłoszenia. Zezwolenie w takich przypadkach jest wydawane z uwzględnieniem wnioskowanego ograniczenia zasięgu geograficznego. Dyrektywa zawiera też przepisy proceduralne, stosowane w przypadku niedotrzymania określonych w niej terminów. Przyjęte zostają również środki przejściowe na czas od dnia 2 kwietnia do dnia 3 października 2015 r.
Zakazy i środki ograniczające dotyczące GMO dopuszczonych do uprawy
W odniesieniu do gatunków GMO dopuszczonych do uprawy w UE, państwa członkowskie będą mogły zakazać ich uprawy na części lub całym swoim terytorium lub wprowadzić zgodne z prawem unijnym środki ograniczające , jeżeli istotną podstawą takich decyzji będą: cele polityki ochrony środowiska, zagospodarowanie przestrzenne, użytkowanie gruntów, skutki społeczno-gospodarcze, unikanie obecności GMO w innych produktach, cele polityki rolnej lub polityka publiczna. Państwo musi zawiadomić Komisję, która może w ciągu 75 dni od przekazania jej informacji o zamierzonych środkach ograniczających zgłaszać niewiążące uwagi. Państwa mają obowiązek przekazać informacje o środkach ograniczających wszystkim zainteresowanym podmiotom.
Państwo może też wycofać ograniczenie geograficzne i objąć zakresem zezwolenia swoje wcześniej wyłączone terytorium, poprzez złożenie odpowiedniego wniosku do organu, który zezwolenie wydał, lub do Komisji - jeśli GMO zostało zatwierdzone na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003.
Strefy buforowe
Przepisy wprowadzone przez zmianę dyrektywy zobowiązują państwa członkowskie, w których uprawia się GMO, do podejmowania na obszarach przygranicznych środków zapobiegających skażeniom transgranicznym (stref buforowych), czyli uniemożliwiających przedostanie się GMO za granicę, ale tylko do państw członkowskich, w których genetycznie zmodyfikowane uprawy są zakazane. Przepis ten będzie obowiązywał od 3 kwietnia 2017 r.
Zmiany wprowadzone do dyrektywy 2001/18/WE dotyczą jedynie upraw, a nie wprowadzania do obrotu i przywozu zatwierdzonych nasion zmodyfikowanych genetycznie.
Adam ErechemlaDziennikarz, prawnik
