Akty prawne dotyczące międzynarodowego przemieszczania odpadów

© Africa Studio

Akty międzynarodowe - prymat Konwencji bazylejskiej

Aktem prawa międzynarodowego powstałym w celu zapewnienia spójności gospodarki odpadami niebezpiecznymi, w tym ich transgranicznego przemieszczania, jest sporządzona 22 marca 1989 r. w Bazylei Konwencja o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów.

Stronami Konwencji jest zdecydowana większość państw świata. Przez Polskę została ratyfikowana 10 stycznia 1992 r. (Dz.U. z 1995 r. Nr 19, poz. 88). W ramach Konwencji decyzje podejmuje Konferencja Stron.

Najważniejsze uprawnienia obowiązki stron wynikające z tej umowy międzynarodowej, to prawo do zakazu importu odpadów niebezpiecznych, zabronienie eksportu takich odpadów, zapewnienie aby wytwarzanie odpadów niebezpiecznych było ograniczone do minimum, zapewnienie ograniczenia do minimum transgranicznego przemieszczania odpadów niebezpiecznych, zakaz eksportu odpadów do państw rozwijających się oraz dostarczanie informacji o proponowanym transgranicznym przemieszczeniu odpadów państwom zainteresowanym.

Ponadto strony nie mogą zezwalać na import lub eksport odpadów z państw lub do państw nie będących stronami Konwencji. Nielegalny ruch odpadów strony powinny traktować jako przestępstwo. Konwencja zobowiązuje strony do szerokiej współpracy w realizacji jej celów, w tym realizacji projektów i programów promujących zasady bezpiecznej gospodarki odpadami.

Nie wszedł w życie (brak odpowiedniej ilości ratyfikacji) Protokół do Konwencji dotyczący odpowiedzialności za szkody spowodowane trans granicznym przemieszczaniem odpadów, przyjęty w 1999 r. przez Piątą Konferencję Stron. Informacje o działaniach stron i organów Konwencji, w tym wytyczne techniczne, dostępne są na stronie internetowej Konwencji⁽¹⁾.

Wykorzystując cele i środki Konwencji bazylejskiej, regionalne wiążące umowy międzynarodowe, rezolucje lub kodeksy przyjęły Unia Afrykańska i  Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej. Szczególne znaczenie ma decyzja Rady OECD C(2001)107⁽²⁾ zmieniająca decyzję Rady OECD C(92)39 w sprawie kontroli transgranicznego przemieszczania odpadów przeznaczonych do odzysku. Przyjęta została w celu dalszej harmonizacji procedur kontrolnych i wykazu odpadów z wymogami Konwencji bazylejskiej.

Akty unijne, zgodne z regulacjami OECD i Konwencją bazylejską

Prawo wspólnotowe zajęło się regulacją transgranicznego przemieszczania odpadów w latach 80-tych XX w. w odpowiedzi na akty OECD. Taki cel miała dyrektywa Rady 84/631/EWG z dnia 6 grudnia 1984 r. sprawie nadzoru i kontroli na obszarze Wspólnoty Europejskiej trans granicznego przesyłania odpadów niebezpiecznych (OJ L 326 z 13.12.1984, s.31). Akt ten został uchylony i zastąpiony przez rozporządzenie Rady EWG/259/93. Nadzór i kontrola przesyłania odpadów w obrębie, do Wspólnoty oraz poza jej obszar (OJ L 30 z 6.2.1993, s.1), którym nałożono ogólne zakazy na import i eksport odpadów, wprowadzone przez Konwencję bazylejską. Rozporządzenie to zostało uchylone przez nadal obowiązujące rozporządzenie (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów (Dz. Urz. L 190 z 12.7.2006, s.1).

Akt ten określa systemy kontroli  i procedury dotyczące przemieszczania odpadów w zależności od ich pochodzenia, przeznaczenia i trasy przemieszczania odpadów, ich rodzaju oraz postępowania z nimi w miejscu przeznaczenia. Oprócz przemieszczania na terytorium unii, dotyczy przywozu i wywozu do państw trzecich oraz tranzytu. Jego główny cel to ochrona środowiska. Przewiduje surowsze przepisy w odniesieniu do odpadów niebezpiecznych, niż do odpadów innych niż niebezpieczne.

Rozporządzenie wprowadziło bardzo ogólny przepis dotyczący inspekcji w przedsiębiorstwach i instalacjach. W celu ujednolicenia  inspekcji w państwach członkowskich, akt został zmieniony przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 660/2014 z dnia 15 maja 2014 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1013/2006 w sprawie przemieszczania odpadów (Dz. Urz. L 189 z 27.6.2014, s.135).

Uzupełnieniem rozporządzenia nr 1013/2006 jest rozporządzenie Komisji (WE) nr 1418/2007 z dnia 29 listopada 2007 r. dotyczące wywozu w celu poddania odzyskowi niektórych odpadów wymienionych w załączniku III lub IIIA rozporządzenia (WE) nr1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady do pewnych państw, których nie obowiązuje decyzja OECD w sprawie kontroli trans granicznej przemieszczania odpadów (Dz. Urz. L 316 z 4.12.2007, s.6).

Akt w załączniku określa procedury, którym podlega wywóz w celu poddania odzyskowi  pewnych odpadów, do krajów pozaunijnych oraz tych, których obowiązuje decyzja Rady OECD C(2001)107. Akt był siedmiokrotnie zmieniany, przy czym najistotniejsze znaczenie ma zmiana załącznika wprowadzona przez rozporządzenie Komisji (UE) nr 733/2014 z dnia 24 czerwca 2014 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1418/2007 (Dz. Urz. L 197 z 4.7.2014, s.10).

Kiedy odpad przestaje być odpadem

Dla gospodarki odpadami, w tym dla transgranicznego ich przemieszczania istotne znaczenie mają trzy rozporządzenia wydane na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 w sprawie odpadów oraz uchylającej niektóre dyrektywy (Dz.Urz. L 312 z 22.11.2008, s.3). Akty te zawierają przepisy dotyczące utraty statusu odpadu:

- rozporządzenie Rady (UE) nr 333/2011 z dnia 31 marca 2011 r. ustanawiające kryteria określające, kiedy pewne rodzaje złomu przestają być odpadami na mocy dyrektywy 2008/98 (Dz. Urz. L 94 z 8.4.2011, s.2),

- rozporządzenie Komisji (UE) nr 1179/2012 z dnia 10 grudnia 2012 r. ustanawiające kryteria określające, kiedy stłuczka szklana przestaje być odpadem na podstawie dyrektywy 2008/98/WE (Dz.Urz. L 337, s.31),

- rozporządzenie Komisji (UE) nr 715/2013 z dnia 25 lipca 2013 r. ustanawiające kryteria określające, kiedy złom miedzi przestaje być odpadem na podstawie dyrektywy 2008/98 (Dz.Urz. L 201 z 26.7.2013, s.14).

Prawo polskie regulujące transgraniczne przemieszczanie odpadów, to ustawa i akty wykonawcze do niej, umożliwiające stosowanie rozporządzeń UE

Wdrożenia przepisów UE dotyczących transgranicznego przemieszczenia odpadów dokonano w Polsce poprzez przyjęcie ustawy z 30 lipca 2004 r. o międzynarodowym obrocie odpadami (Dz.U. z 2004 r. Nr 191,poz. 1956). Po kilku latach ustawa ta została uchylona i zastąpiona przez ustawę z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz.U. z 2007 r. Nr 124, poz. 859).

Jest to obecnie podstawowy akt prawny regulujący przedmiotową materię. Określa postępowanie i organy właściwe do wykonywania zadań z zakresu międzynarodowego przemieszczania odpadów wynikających  z rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 oraz kary pieniężne za naruszenie odpowiednich obowiązków w zakresie transgranicznego przemieszczania odpadów.

Uchwalona została w celu umożliwienia w Polsce realizacji zapisów tego rozporządzenia. Ustawa wskazała Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, jako organ właściwy w sprawach: przywozu odpadów na teren kraju, wywozu odpadów poza teren kraju i tranzytu odpadów na teren kraju. Nałożyła na GIOŚ obowiązek współpracy w celu zapobiegania nielegalnemu przywozowi odpadów z organami Służby Celnej, Straży Granicznej, Inspekcji Transportu Drogowego oraz wojewódzkimi inspektorami ochrony środowiska.

Podstawowym środkiem reglamentującym i chroniącym środowisko jest wprowadzone przez ustawę i wydawane oraz cofane  przez GIOŚ zezwolenie na międzynarodowy obrót odpadami. Kolejne środki to zezwolenie wstępne dla instalacji odzysku gwarancje finansowe.

Ustawa reguluje procedurę zwrotu odpadów skazuje właściwe urzędy celne i przejścia graniczne oraz zawiera przepisy karne. Niewykonanie niektórych obowiązków wynikających z aktu jest wykroczeniem i podlega karze aresztu lub grzywny.

Bardziej restrykcyjny charakter maja kary pieniężne nakładane przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska za nieprzestrzeganie przepisów ustawy. I tak np. kara pieniężna za odbiór odpadów przywiezionych nielegalnie wynosi od 50 do 300 tys. zł.

Ustawodawca przyjął, że przepisy ustawy nie naruszają postanowień ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1232 ze zmianami) i ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r., poz.21).

Trzeba o tym pamiętać przy wykładni i stosowaniu ustawy. Do ustawy wydano kilkanaście aktów wykonawczych, a wśród nich:

- rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 czerwca 2008 r. w sprawie rodzajów odpadów, których przywóz w celu unieszkodliwienia jest zabroniony (Dz.U. z 2008 r. Nr 119, poz.769),

-rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 stycznia 2008 r. w sprawie wniosku o wydanie zezwolenia wstępnego (Dz.U. z 2008 r. Nr 14, poz.91).

Pozostałe akty wykonawcze dotyczą wskazania przejść i urzędów celnych, rejestrów i obliczania sumy gwarancyjnej.

Adam Erechemla
Dziennikarz, prawnik