W opublikowanym dziś raporcie Najwyższej Kontroli pt. „Efekty termomodernizacji wielorodzinnych budynków mieszkalnych będących w zasobach spółdzielni mieszkaniowych, realizowanej z udziałem środków publicznych(1)” czytamy, że kontrola NIK wykazała, że skutkiem przeprowadzonej termomodernizacji było obniżenie zużycia energii, jednak w wymiarze o 42 proc. niższym od zaplanowanego w audytach energetycznych, które często zawyżały zakładane efekty. Jak wykazała analiza ekspercka, 20 proc. tych audytów, załączonych do wniosków o udzielenie pożyczki z wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, miało błędy, które dyskwalifikowały ich wykorzystanie do planowanych zakresów działań termomodernizacyjnych.
Brak standaryzacji danych
Problemem był także brak standaryzacji danych - przyjęcia stałych warunków zewnętrznych dla określenia ilości planowanego w audytach energetycznych zapotrzebowania na ciepło oraz dla ciepła faktycznie zużywanego przed i po termomodernizacji. Spółdzielnie nie przeprowadzały także regulacji systemów ogrzewania w budynkach tak, aby dostosować je do zmniejszonego poboru ciepła. Osiągnięto jednak efekty rzeczowe termomodernizacji, głownie w postaci docieplenia ścian zewnętrznych oraz wymiany drzwi zewnętrznych i okien w częściach wspólnych nieruchomości.
Efekt ekologiczny i ekonomiczny
W rezultacie osiągnięty efekt ekologiczny termomodernizacji (w postaci ograniczenia zużycia ciepła) nie w pełni przełożył się na osiągnięcie efektu ekonomicznego w postaci ograniczenia kosztów ogrzewania. W badanych spółdzielniach uzyskano oszczędności w wysokości niespełna 30 proc. wartości planowanych. Kontrolerzy wskazywali jednak, że przyczyny takiego stanu nie leżały jedynie po stronie kontrolowanych jednostek. Poza wspomnianymi już błędami w audytach energetycznych, znaczenie miały podwyżki cen energii, głównie z powodu wzrostu cen paliw. Skutkiem tego została utracona prawie połowa możliwego do osiągnięcia efektu ekonomicznego termomodernizacji.
Instytucje dofinansowujące (czyli BGK, WFOŚiGW) nie weryfikowały osiągnięcia efektów ekologicznych tych zadań, pomimo iż zmniejszenie zużycia ciepła oraz redukcja emisji zanieczyszczeń z ciepłowni było jednym z wymogów uzyskania dofinansowania. Bank Gospodarstwa Krajowego, jak również Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, podobnie jak spółdzielnie, koncentrowały się na osiągnięciu planowanego efektu rzeczowego. Przyjmowały, że przeprowadzona zgodnie z audytem energetycznym i dokumentacją projektową termomodernizacja zapewnia równocześnie osiągnięcie efektów ekologicznych. Trzeba jednak zaznaczyć, że nie zostały ustawowo zobowiązane do takich działań.
Tylko jeden spośród kontrolowanych funduszy: WFOŚiGW we Wrocławiu weryfikował efekty ekologiczne, co NIK uznała za dobrą praktykę. Mianowicie, do oceny efektu ekologicznego wykorzystywał roczne raporty składane przez beneficjentów realizujących termomodernizację przez okres kolejnych trzech lat po zakończeniu termomodernizacji, w których wykazywano zmniejszenie zużycia energii cieplnej oraz ograniczenie emisji CO2 obliczonej na podstawie odpowiednich wskaźników.
Oblicz, zanim zdecydujesz
Dodatkowo z raportu płynie wniosek, że rzetelna weryfikacja poziomu emisji zanieczyszczeń, praktycznie nie jest możliwa bez zastosowania odpowiednio zaprogramowanego narzędzia obliczeniowego, zarówno w procesie planowania tego efektu, jak i jego monitorowania po wykonaniu termomodernizacji. Narzędzie takie opracował, na zlecenie NIK, powołany w tym celu ekspert - Agencja Użytkowania i Poszanowania Energii Spółka z o.o. z siedzibą w Łodzi. Umożliwia ono planowanie efektów ekologicznych termomodernizacji w postaci ograniczenia zużycia energii cieplnej i zmniejszenia emisji dwutlenku węgla oraz monitorowanie tych efektów w kolejnych pięciu latach po termomodernizacji.
Narzędzie jest proste w obsłudze i nie wymaga żadnej wiedzy specjalistycznej. Informuje o występujących błędach, w przypadku rozbieżności większych niż 30 proc. pomiędzy wartościami planowanymi a faktycznie osiągniętymi. Zaprezentowane narzędzie może być wykorzystywane do planowania i monitorowania efektów ekologicznych termomodernizacji budynków, przez wszystkie instytucje dofinansowujące takie przedsięwzięcia oraz przez ich beneficjentów (np. spółdzielnie mieszkaniowe).
Audyty energetyczne – wzmocnić ich wiarygodność
W świetle ustaleń kontroli, Najwyższa Izba Kontroli rekomenduje wzmocnienie jakości i wiarygodności audytów energetycznych. Wnioski trafią m.in. do Prezesa Banku Gospodarstwa Krajowego oraz zarządów wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej - o przegląd i opracowanie wytycznych w celu ustandaryzowania metod w zakresie określania zapotrzebowania i wykorzystania energii oraz wskazania najczęstszych błędów popełnianych w audytach energetycznych sporządzanych na potrzeby termomodernizacji. Oczywiście tych, które uwzględniałyby aktualną wiedzę w tym zakresie i które mogłyby być upublicznione do wykorzystania przez audytorów energetycznych.
NIK wskazała, że upublicznienie i rozpowszechnienie tego rodzaju wytycznych byłoby także pomocne dla osób zainteresowanych termomodernizacją w zrozumieniu wyników audytów energetycznych, weryfikacji przynajmniej podstawowych przyjętych założeń oraz podjęcia właściwej decyzji co do opłacalności inwestycji.
Zmiana postaw użytkowników
NIK rekomenduje podmiotom wypłacającym środki, jako dobrą praktykę, przeprowadzenie wśród użytkowników, kampanii informacyjnej w celu zmiany nawyków użytkowników ogrzewanych lokali. Do takich złych nawyków zaliczamy: obniżanie temperatury wewnątrz pomieszczeń poprzez otwieranie okien lub ich wietrzenie przy włączonych grzejnikach centralnego ogrzewania czy też niedomykanie drzwi zewnętrznych i okien w częściach wspólnych nieruchomości. Wymóg przeprowadzenia takiej kampanii mógłby znaleźć odzwierciedlenie w wymogach stawianych beneficjentom środków pochodzących z kredytów lub pożyczek.
Katarzyna ZamorowskaDyrektor ds. komunikacji Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.
Przypisy
1/ Raport dostępny tutaj:https://www.teraz-srodowisko.pl/media/pdf/aktualnosci/7366-NIK-termomodernizacja.pdf