Temat wyniknął przy okazji drugiej rozprawy apelacyjnej w sprawie z powództwa mieszkańca Rybnika przeciwko Skarbowi Państwa, która odbyła się 28 listopada 2019 r. przed Sądem Okręgowym w Gliwicach. Sąd nie wydał wyroku, ale postanowił zwrócić się do Sądu Najwyższego z prośbą o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości.
Sąd nie sprecyzował przy tym tego zagadnienia, dając obu stronom (Oliwerowi Palarzowi, jako powodowi, oraz Ministrowi Klimatu i Ministrowi Środowiska, reprezentowanym przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polski, jako pozwanym) oraz Rzecznikowi Praw Obywatelskich jako uczestnikowi postępowania termin na wskazanie, jak ich zdaniem najlepiej ująć problem, nad którym pochylić powinien się Sąd Najwyższy.
Jak wskazał Sąd Okręgowy kluczowe jest rozstrzygnięcie, czy prawo do życia w czystym środowisku jest dobrem osobistym, o które walczyć można przed sądem. Znamy już przypadki orzeczeń, gdzie sądy w sprawach obywateli pozywających Skarb Państwa w związku z życiem w smogu, uwzględniały powództwa. Wobec powyższego, Sąd Okręgowy stwierdził, że kwestia ta budzi daleko idące spory w doktrynie i rozbieżności w orzecznictwie i niezbędne jest, by wypowiedział się w tej kwestii Sąd Najwyższy.
Prawnicy są za
W środowisku prawników, którzy bliżej zajmują się kwestiami prawno-środowiskowymi perspektywa poszerzenia katalogu dóbr osobistych, wzbudziła dyskusje.
Jak wyjaśnia Agnieszka Warso-Buchanan, radca prawny w Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi, brak zapewnienia przez państwo odpowiedniej jakości powietrza, spełniającego wymogi określone prawem jest coraz częściej przez sądy krajowe oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu uznawane jako naruszające prawa podstawowe jednostki, w tym prawo do zdrowia, wolności, poszanowania mieszkania, prawo do prywatności oraz do życia w nieskażonym środowisku.
- Mając na uwadze treść art. 23 kodeksu cywilnego(1) (k.c.), który zawiera otwarty katalog dóbr osobistych, wynikających z wartości niemajątkowych, ściśle związanych z człowiekiem, zasadnym wydaje się twierdzenie, że prawo do czystego środowiska, w tym prawo do czystego powietrza, zakwalifikować należy jako prawo jednostki objęte ochroną z art 23 k.c. Istota otwartego katalogu praw pozwala na jego elastyczne kształtowanie, uwzględniające rozwój czy zmianę prawa oraz przemiany społeczne czy technologiczne – wyjaśnia Agnieszka Warso-Buchanan.
Jaka z tego korzyść dla obywatela?
- Uchwała Sądu Najwyższego potwierdzająca, iż katalogiem dóbr osobistych objęte jest prawo do czystego powietrza umożliwi obywatelom dochodzenie od władzy publicznej roszczeń z tytułu zadośćuczynienia czy odszkodowania. Upodmiotowienie prawa do czystego powietrza, spełniającego normy określone prawem może się także okazać istotnym elementem w staraniach o poprawę jakości powietrza w Polsce – konkluduje Warso-Buchanan.
Sąd Okręgowy zapowiedział ostateczne sformułowanie zagadnienia prawnego na rozprawie w dniu 24 stycznia 2020 r.
Katarzyna ZamorowskaDyrektor ds. komunikacji