Łukasz AdamkiewiczDoradca ds. węgla i zdrowia w HEAL
Rok 2015 jest bardzo istotny z punktu widzenia ochrony zdrowia i powietrza - i to z kilku powodów. Po pierwsze ze względu na wybory parlamentarne i możliwość uwzględniania – co rzeczywiście powoli się dzieje – kwestii jakości powietrza i ochrony zdrowia w debatach politycznych. Chcemy ze swojej strony zainteresować tym tematem niektórych polityków, bo społeczne zainteresowanie już jest i to od dawna. Bardzo ważną kwestią w tym roku są również dwa dokumenty: ustawa o zdrowiu publicznym oraz Krajowy Program Ochrony Powietrza.
Opracowanie Krajowego Programu Ochrony Powietrza, którego konsultacje zakończyły się 9 kwietnia, to ważny krok. Jest to bowiem pierwsza strategia, która walkę o jakość powietrza ujmuje jako współpracę kilku resortów. Niestety, dokument nie jest prawnie wiążący, pojawiają się też głosy, że jego przygotowanie było związane tylko z potencjalną karą dla Polski w wysokości 4 mld euro za brak poprawy jakości powietrza.
Nowe podejście sektora zdrowia: profilaktyka i edukacja
Niedługo do parlamentu wejdzie też projekt ustawy o zdrowiu publicznym. Jest to właściwie pierwszy dokument w historii Polski, który reguluje sprawy dotyczące szeroko pojętej profilaktyki i promocji zdrowia. Do czynników ryzyka zdrowotnego należą m.in. jakość środowiska, w tym jakość powietrza. Do 27 kwietnia istniała możliwość wysłania opinii w ramach procesu konsultacji społecznych. Sama ustawa będzie miała charakter ramowy, utworzy ona system monitorowania działalności władz publicznych mających wpływać na poprawę stanu zdrowia, zapewni środki na realizację działań związanych m.in. z edukacją, powoła Komitet Sterujący. Budżet na profilaktykę zostanie utworzony głównie ze środków pochodzących z akcyzy na papierosy i alkohol.
Ustawa ramowa zakłada, że założenia te będą realizowane przez Narodowy Program Zdrowia. Jako Health and Environment Alliance oczekujemy, że znajdą się w nim kwestie dotyczące środowiskowych uwarunkowań zdrowia. Jest to o tyle istotne, że do tej pory sektor zdrowia skupiał się głównie na leczeniu skutków zdrowotnych, a nie zapobieganiu chorobom, np. minimalizując wpływ stanu środowiska na stan zdrowia mieszkańców.
Ustawa ma na celu minimalizację czynników ryzyka zdrowia. Bardzo istotna jest tu rola lekarza, w tym pierwszego kontaktu. Często to właśnie jemu łatwiej jest przetłumaczyć pacjentowi, żeby nie palił śmieciami, złej jakości węglem albo żeby jeździł komunikacją miejską czy pomyślał, skąd czerpie energię. Należy również pamiętać o specjalistach z zakresu zdrowia publicznego, których rola w systemie opieki zdrowotnej obecnie jest znikoma. Ustawa zmieni ten stan rzeczy. HEAL również dysponuje licznymi materiałami dotyczącymi wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, które mogą być przydatne zarówno dla lekarzy, specjalistów zdrowa publicznego jak i bezpośrednio dla pacjentów. Jeśli lekarz dysponuje średnio na jednego pacjenta czasem ograniczającym się do dziesięciu minut, to może znajdzie choć chwilę, by powiesić na ścianie, obok plakatu o skutkach palenia papierosów, także ten o wpływie zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Dlatego bardzo ważna jest również rola sektora zdrowia publicznego, a nie tylko lekarzy, którzy będą wspierali sektor zdrowia np. rozpowszechniając informacje o wpływie zanieczyszczeń powietrza na zdrowie.
Smog oczami chorych
Działania HEAL w Polsce obejmują także współpracę z różnymi lokalnymi grupami, z pacjentami cierpiącymi na choroby układu oddechowego (np. astmę, częsty bezdech, kaszel). W naszych działaniach informacyjnych planujemy podkreślać bezpośredni wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie poprzez przedstawienie indywidualnych historii poszczególnych pacjentów. Dzięki zebranym historiom dane te przestaną być tylko bezimienną statystyką, problem zostanie sprowadzony do sfery ludzkiej.
Jest szansa na poprawę...
W tym roku spodziewamy się też takich wydarzeń, jak wprowadzenie w życie rozporządzenia o jakości węgla, być może zostanie także rozstrzygnięty temat wprowadzania stref ograniczonej emisji komunikacyjnej i emisji z kotłów domowych. Liczymy także na dyskusję nad przyznanymi derogacjami dla elektrowni węglowych. Elektrownie i przemysł mają już technologiczną możliwość zmniejszenia emisji i miały na to dostosowanie sześć lat. Tymczasem ponad 50 proc. elektrowni wystąpiło o czteroletnią derogację, czyli zwolnienie z przestrzegania wprowadzanych konkretnych limitów emisji.
Jeżeli w tym roku zostaną rozstrzygnięte powyższe kwestie, istnieje realna szansa na poprawę powietrza w Polsce. A jest o co walczyć: na tle Unii Europejskiej jakość powietrza, którym oddychają Polacy, należy do najgorszych. Wyprzedza nas tylko Bułgaria, ale tylko pod względem koncentracji pyłu PM10, za to my niestety wyprzedzamy Bułgarię pięciokrotnie w kwestii stężeń rakotwórczego benzo(a)pirenu.
Łukasz Adamkiewicz
