dr inż. Tomasz SzczygielskiDyrektor Centrum Inżynierii Minerałów Antropogenicznych w Instytucie Badań Stosowanych Politechniki Warszawskiej Sp. z o.o.
Teraz Środowisko: Zacznijmy od definicji: jaka jest różnica między ubocznymi produktami spalania a zasobami antropogenicznymi?
Tomasz Szczygielski: Na zasoby antropogeniczne składa się generalnie to, co powstaje jako odpad mineralny z procesów technologicznych w energetyce, górnictwie czy hutnictwie. Głównymi źródłami złóż zasobów antropogenicznych są hałdy pogórnicze oraz poenergetyczne składowiska.
Górnictwo i energetyka stanowią największe źródło wytwarzanych produktów ubocznych spalania (UPS), czyli minerałów antropogenicznych powstałych w procesie spalania paliw stałych. I tak na przykład z wydobycia górniczego będzie to głównie skała przywęglowa (płonna), z energetyki popioły i gipsy o różnych właściwościach, z kopalń kruszyw będzie to bardzo drobny piasek gliniasty, zaś z hut różnego rodzaju - żużle, które mogą i powinny być uzdatniane do produktów. Statystyki wskazują, że rok rocznie światowa energetyka wytwarza ponad 1 mld ton odpadów mineralnych. Z prawie 150 mln ton ubocznych produktów spalania węgla w energetyce ponad 100 mln powstaje w 28 krajach Unii Europejskich, z czego ponad 24 mln ton w Polsce, w postaci popiołów i gipsu syntetycznego.
TŚ: Wynika z tego, że zasobów mineralnych mamy w Polsce dostatek. Co z nimi robimy?
TSz: Póki co, niewiele, ponieważ ciągle myślimy w kategoriach gospodarki liniowej, a nie cyrkularnej. W Instytucie Badań Stosowanych Politechniki Warszawskiej w ramach prac Centrum Inżynierii Minerałów Antropogenicznych przeprowadziliśmy analizę minerałów antropogenicznych zaliczanych do grupy odpadów lub produktów ubocznych. Z przeprowadzonych analiz wykorzystania ubocznych produktów spalania z energetyki wynika, że jest to istotne źródło odzysku ważnych dla gospodarki surowców mineralnych, które mogą znaleźć znacznie szersze zastosowanie w gospodarcze przede wszystkim jako spoiwa i kruszywa dla infrastruktury i szeroko rozumianej geotechniki.
TŚ: Jako że to decyzje polityczne determinują gospodarkę, dotykamy tematu Polityki Surowcowej Państwa – jaka jest, a jaka powinna być?
TSz: Polityka Surowcowa Państwa przede wszystkim winna uwzględniać specyfikę danego państwa. Polską specyfiką jest zaś to, że energetyka bazuje głównie na spalaniu węgla kamiennego i brunatnego. Wytwarzanie dużych ilości odpadów z energetyki i górnictwa powinno być więc uwzględnione w polityce surowcowej jako zasób antropogeniczny – z priorytetowym statusem dla stosowania w infrastrukturze. Po pierwsze, zgodnie z zasadą, że dzieciom zostawmy zasoby naturalne, a nie składowiska odpadów, a po drugie: wykorzystajmy koniunkturę. Prawdopodobnie nigdy w historii Polski nie budowaliśmy tak dużo dróg, autostrad, kolei czy budowli inżynierskich wszelkiego rodzaju, jak właśnie teraz. Do tego wszystkiego potrzeba ogromnych ilości kruszyw i spoiw, które to powinny być dostarczane w sposób racjonalny. Tymczasem ten potencjał „wtórny” wykorzystujemy w bardzo małym stopniu.
Czytaj: Destrukt asfaltowy według prawa to odpad, a nie produkt uboczny. Logiki cyrkularnej w tym za grosz
TŚ: Dlaczego tak się dzieje?
TSz: Dlatego że nie projektujemy w sposób uwzględniający zasoby antropogeniczne. Innymi słowy, np. projektant autostrady nie otrzymuje wytycznych, żeby je uwzględnić w projekcie.
TŚ: Kto miałby decydować o takich wymaganiach przy inwestycjach infrastrukturalnych?
TSz: Zlecający pracę. Największe inwestycje infrastrukturalne de facto zleca państwo albo województwa. Czyli ta inicjatywa leży w gestii publicznej, rządowej. I trzeba przyznać, że Polityka Surowcowa Państwa widzi i uwzględnia zasoby antropogeniczne, natomiast jest to wciąż tylko polityka, która wymaga wdrożenia przez poszczególne resorty. To zaś mogłoby skutkować np. zielonymi zamówieniami publicznymi. Pamiętajmy, że w tym sektorze gospodarki, jak każdym innym, obowiązuje reguła podaży i popytu. Tak długo jak zamawiający, czyli strona popytowa, nie dadzą impulsu stronie podażowej (kopalniom, energetyce), tak długo nie będą one w stanie wytworzyć pożądanego produktu, bo z tym wiążą się koszty i musi być na to rynek. Póki nie ma symbiozy między infrastrukturą a energetyką i górnictwem, to każdy funkcjonuje oddzielnie, w swojej własnej, odrębnej i nawzajem nie widzącej się rzeczywistości.
TŚ: Jakie zatem będą te konieczne warunki brzegowe, by energetyka i górnictwo zamykały obiegi?
TSz: Podstawą efektywnego wykorzystania UPS – tak, by stanowiły wartość dodaną w gospodarce - jest integracja działań energetyki, przedsiębiorstw zajmujących się ich zagospodarowaniem i odbiorców na zasadach wzajemnych korzyści. Prace naszego Centrum pokazują, że aby energetyka mogła w pełni wdrożyć obieg zamknięty poprzez wytwarzanie i dostarczanie minerałów antropogenicznych dla gospodarki, musi być na nie zapotrzebowanie z rynku. Dziś ryzyko związane z gospodarowaniem strumieniami i złożami antropogenicznymi oraz wdrożenie modelu poprawy własności ich strumieni w procesach energetycznych może w analizie kosztów okazać się zbyt duże. Jeśliby jednak poszedł jasny sygnał od rządu, że UPS są priorytetem, wtedy takie ryzyka zostałyby zminimalizowane.
Czytaj: KE poszerza działania wspierające GOZ o kolejne sektory i prewencję
TSz: Praktyki w tym obszarze są zróżnicowane. Z mojej wiedzy wynika jednak, że uzdatnianie złóż i strumieni antropogenicznych do produktów za pomocą modyfikacji ich własności w ramach procesów energetycznych to wielka szansa na innowacyjność w energetyce. Dotychczas procesy uzdatniania prowadzone były poza instalacjami układu spalania, po przetransportowaniu popiołów do magazynów lub na składowiska. Istotą nowego podejścia, którego celem jest bezodpadowa energetyka węglowa, jest stworzenie kompleksowego systemu uzdatniania znajdujących się w węglu minerałów antropogenicznych już w trakcie przygotowania paliwa i jego spalania, a także dalszej jego drogi w instalacji energetycznego spalania tak, aby wprowadzane modyfikacje procesu ich wytwarzania wpływały na właściwości surowców i produktów antropogenicznych i pozwalały na uzyskanie surowca dostosowanego do potrzeb rynku. Wiemy, jak to zrobić, mamy odpowiednie technologie i normy techniczne.
Pod koniec poprzedniej kadencji rząd przyjął mapę drogową gospodarki obiegu zamkniętego i tam zasoby antropogeniczne dostały priorytet do wykorzystania. To zaś daje podstawę do stworzenia odpowiednich warunków regulacyjnych do bezodpadowej energetyki węglowej. Jestem przekonany, że Polska może być w tym zakresie w Europie i na świecie, prawdziwym liderem.
Rozmawiała Katarzyna ZamorowskaDyrektor ds. komunikacji
Tekst został opublikowany w jubileuszowej publikacji Ochrona środowiska w Polsce. Perspektywy najbliższych lat. Zachęcamy do zapoznania się z jej pełną treścią!
