Jak dostosować biznes do zmieniających się wymagań prawnych?

Agnieszka Oleksyn-Wajda
Dyrektor Instytutu Zrównoważonego Rozwoju na Uczelni Łazarskiego

Kieruje Pani⁽¹⁾ studiami podyplomowymi Prawo ochrony środowiska. W ostatnich latach to zdaje się jedna z najbardziej popularnych dziedzin prawa?

Zdecydowanie. Z jednej strony, uczestnicy większości procesów inwestycyjnych i produkcyjnych muszą liczyć się z coraz surowszymi wymaganiami prawnymi związanymi z ochroną środowiska, z drugiej - sprostać oczekiwaniom konsumentów co do prowadzenia biznesu w sposób przyjazny środowisku. Podstawy szeroko rozumianego prawa ochrony środowiska - m.in. w zakresie pozwoleń środowiskowych, prawa emisyjnego i zmian klimatycznych, gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ), zrównoważonego rozwoju, raportowania niefinansowego obejmującego elementy środowiskowe - stają się więc niezbędnym elementem wiedzy przedsiębiorców i kadry menedżerskiej. Bez znajomości regulacji środowiskowych i trendów ich rozwoju, trudno dziś podjąć racjonalną decyzję biznesową.

Świadomość ekologiczna wśród konsumentów wzrasta?

Jest jeszcze wiele do zrobienia w tej sferze, ale w ostatnich latach widać pozytywne zmiany. Świetnym przykładem są takie branże, jak spożywcza, odzieżowa czy kosmetyczna oraz powiązane z każdą z nich rolnictwo. „Ekotrend” w pierwszej kolejności pojawił się w branży spożywczej. Częściej zwracamy uwagę na produkty bez ulepszaczy, w opakowaniach innych niż plastikowe, bez użycia nawozów sztucznych i takie, które są „z gospodarstwa rolnego”. Uwrażliwiliśmy się nie tylko na nasze zdrowie, ale i dobrostan zwierząt. Z tego powodu wiele osób przechodzi na diety wegetariańskie czy wegańskie. Zależy nam na redukcji własnego wpływu na środowisko. Zaczęliśmy np. korzystać z wielorazowych słomek, zastępować tzw. foliówki wielorazowymi zamiennikami. W ślad za wyborami konsumentów, weszły w życie regulacje zobowiązujące jednostki handlu detalicznego i hurtowego do pobierania opłaty recyklingowej od większości plastikowych toreb na zakupy. Kolejny obowiązek w tym obszarze to dokonanie wpisu do Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDO). Na jednostkach handlu często też spoczywa obowiązek sprawozdawczy.

Branża kosmetyczna i jej wpływ na zdrowie, zwierzęta i środowisko też wzięto pod lupę konsumencką. Jakich tutaj spodziewać się regulacji?

Unia Europejska w ostatnim czasie zintensyfikowała m.in. działania dotyczące postępowania z mikroplastikiem. Komisja Europejska opublikowała w październiku 2017 r. raport pt. „Intentionally added microplastics in products”, przedstawiający zagrożenia powodowane przez mikroplastik dla zdrowia ludzi i środowiska. Zwróciła się też do Europejskiej Agencji Chemikaliów o ocenę wyników badań naukowych w kierunku podjęcia działań regulacyjnych w zakresie dodawania mikroplastiku do różnych rodzajów produktów. Efektem ma być nowelizacja Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie chemikaliów (REACH), aktu prawnego służącego poprawie ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska przed zagrożeniami, jakie powodowane są przez substancje chemiczne. Jeśli mikroplastik będzie podlegał rozporządzeniu, dostępne będą konkretne narzędzia do walki z jego przedostawaniem się do środowiska.

Mikroplastik uwalniający się do środowiska to także zmora branży odzieżowej, która w szerokim zakresie wykorzystuje syntetyczne włókna do produkcji odzieży. Branża mody została uznana zresztą za jedną z najbardziej zanieczyszczających środowisko.

Również z powodu ogromnej ilości wytwarzanych odpadów.

Tak, i to zarówno na poziomie produkcyjnym, jak i konsumenckim. Rozwiązaniem byłoby przejście tego biznesu z modelu gospodarki linearnej na cyrkularną, postulowane szeroko przez Komisję Europejską w Komunikacie z 2015 r. - „Zamknięcie obiegu - plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym”. Widzimy pierwsze kroki w tym kierunku, np. manifest Międzynarodowej Federacji Odzieżowej, Koalicji Zrównoważonej Odzieży czy Global Fashion Agenda z maja 2019 r., przy okazji Fashion Summit w Kopenhadze, którego celem jest opracowanie skutecznych ram polityki dla gospodarki cyrkularnej w branży mody.

Branża mody to również znaczny emitent gazów cieplarnianych w całym łańcuchu dostaw. Trendy jednak idą w pozytywną stronę - ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko. Podczas Konferencji klimatycznej w Katowicach w grudniu 2018 r. została zawarta Karta Działań Przemysłu Modowego na rzecz Klimatu mająca na celu zmniejszenie emisji o 30 proc. do 2030 r. oraz osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. W sierpniu 2019 roku, podczas szczytu G7, został z kolei zawarty Pakt Mody, którego sygnatariusze zobowiązali się do ograniczenia wpływu na klimat, a także do ochrony bioróżnorodności przez ochronę gatunków oraz ekosystemów.

Ostatnie miesiące i światowa pandemia pobudza do refleksji - czy będziemy chcieli i potrafili odbudowywać gospodarkę, mając na uwadze ochronę środowiska i klimatu?

Istotnym instrumentem mogącym pomóc odbudować gospodarkę po przymusowej kwarantannie wydaje się Europejski Zielony Ład, którego jednym z podstawowych celów jest właśnie ochrona klimatu. KE traktuje European Green Deal jako priorytet. Osiągnięcie jego celów będzie oczywiście wymagać ogromnych nakładów inwestycyjnych. Stąd Plan Inwestycyjny na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu i Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji opracowany przez Komisję Europejską. Jednym z warunków otrzymania dofinansowania ze środków unijnych będzie prowadzenie biznesu w sposób przyjazny środowisku.

W obecnej chwili istotne jest więc, by powrót na ścieżkę wzrostu gospodarczego odbył się jednocześnie z promowaniem zrównoważonego rozwoju, prowadzeniem gospodarki niskoemisyjnej, zmianą modeli biznesowych na przyjazne środowisku. Przedsiębiorstwa i gospodarki działające zgodnie z zasadą neutralności klimatycznej będą mogły liczyć na znaczące wsparcie finansowe ze środków unijnych. Warto w tym miejscu podkreślić, że w ramach European Green Deal, KE we wrześniu br. przedstawi kompleksowy plan dotyczący celów klimatycznych, w tym regulacje prawne w tym zakresie. Trwają internetowe konsultacje społeczne w celu zebrania opinii zainteresowanych stron na temat wzrostu ambicji klimatycznych w Unii Europejskiej na najbliższe dziesięciolecie. Wszystkie zainteresowane strony oraz obywatele mogą przedstawić poglądy i opinie na temat wzrostu ambicji klimatycznych.

Rozwój sytuacji wskazuje na konieczność prowadzenia biznesu w sposób zrównoważony.

Okoliczności zmieniają się dynamicznie, na wszelkich polach – od stanu środowiska, przez rzeczywistość gospodarczą, po regulacje. Kształtując program studiów podyplomowych, widzę, że niezbędne jest śledzenie zachodzących zmian. Stąd bezzwłocznie dostosowujemy program studiów i zabiegamy o najbardziej kompetentnych wykładowców. „Prawo ochrony środowiska” na Uczelni Łazarskiego w roku akademickim 2020/2021 będzie wykładane już szósty raz z rzędu i jak co roku obejmie najnowsze trendy rozwojowe w dziedzinie prawa ochrony środowiska.

Przykładowo, nadchodzącą edycję wzbogaciliśmy o zagadnienia dot. zrównoważonego rozwoju i finansowania, a także gospodarki niskoemisyjnej - w związku z faktem, że kluczowe znaczenie w biznesie zaczynają odgrywać wymagania w tych obszarach. Każde nowocześnie zarządzane przedsiębiorstwo powinno być prowadzone w sposób odpowiedzialny środowiskowo, a tym samym - przygotowane na opracowanie odpowiedniej strategii, a dalej bieżącej dokumentacji. Od 1. edycji studiów podyplomowych „Prawo ochrony środowiska” prowadzimy zajęcia tak, by nasi absolwenci mogli wykazać się najbardziej aktualną i praktyczną wiedzą w swoim biznesie czy na mocno konkurencyjnym rynku ochrony środowiska. Z wypowiedzi naszych absolwentów wynika, że czynimy to z dużym powodzeniem.