M.in. takie wnioski płyną z analizy think thanku WiseEuropa nt. „Zielona Odbudowa. Od kryzysu do realnej zmiany(1)”, w której przedstawiono sytuację fiskalną państwa po pierwszej fali pandemii wraz z odniesieniami do szans, jakie daje nasze członkostwo w UE. Autorzy przestrzegają, że „implementowane obecnie w Polsce programy masowej pomocy firmom i obywatelom wiążą się z poważnym ryzykiem nieefektywnej alokacji zasobów w gospodarce, przy jednoczesnym znacznym wzroście zadłużenia publicznego i kosztów jego obsługi w długim okresie”.
- Krajowy Plan Odbudowy (KPO) ma szansę stać się dźwignią pozwalającą na znaczne przyspieszenie zeroemisyjnej transformacji gospodarki. Czy Polska nie zaprzepaści tej szansy, będzie zależało jednak od tego, w jakim stopniu rząd poradzi sobie z wyzwaniem strategicznym i zapewni spójność planowanych działań nie tylko z krajowymi, ale i europejskimi celami w obszarze energii i klimatu – wskazuje Zofia Wetmańska, współautorka raportu.
Konkretne warunki do spełnienia
Autorzy wyjaśniają, że środki uzgodnione w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności będą dystrybuowane w taki sposób, by trafiły do krajów i sektorów najmocniej dotkniętych kryzysem. Aż 70 proc. grantów w ramach Instrumentu Odbudowy ma być przyznanych w latach 2021-2022, zaś pozostałe 30 proc. w 2023 r., a więc w okresie, kiedy przywrócenie gospodarki europejskiej na poprzednią ścieżkę wzrostu gospodarczego będzie – z punktu widzenia makroekonomicznego – priorytetowe. - Liderzy UE uzgodnili, że środki na odbudowę będą wydawane w sposób zgodny z długofalowymi celami rozwojowymi UE. W szczególności, 30 proc. środków pakietu Next Generation EU (NGEU) musi być wydane na projekty proklimatyczne i zielone, zaś 20 proc. na związane z cyfryzacją. Poszczególne państwa powinny przeznaczyć co najmniej 37 proc. środków z przyznanego Instrumentu Odbudowy na cele klimatyczne, a pozostałe inwestycje powinny być realizowane zgodnie z zasadą „nie szkodzić”, wprowadzoną przez Europejską Taksonomię Zrównoważonych Inwestycji – czytamy w analizie. Tym samym żadna z inwestycji zrealizowanych w oparciu o Instrument Odbudowy nie będzie mogła stać w sprzeczności z zasadą poszanowania celów.
Czytaj: Budżet unijny 2021-2027 silnie powiązany z ochroną klimatu. Mniej pieniędzy dla regionów górniczych
Zostało niespełna pół roku na sporządzenie KPO
Każde państwo członkowskie, które chce w latach 2021-2023 skorzystać ze wsparcia Instrumentu na rzecz Odbudowy, powinno do 30 kwietnia 2021 r. przygotować odpowiedni dokument – Krajowy Plan Odbudowy. Autorzy analizy zauważają, że w Polsce proklimatyczne i cyfrowe kryteria mogą okazać się dużym problemem. Po pierwsze ze względu na brak wdrożenia zasad zrównoważonego rozwoju w krajowym systemie planowania strategicznego, sprawozdawczości sektora finansów publicznych oraz w Tarczy Antykryzysowej.
- Brak bezpośredniego uwzględnienia wymiaru klimatycznego i cyfrowego w polskiej Tarczy Antykryzysowej może okazać się problematyczny już w drugiej połowie 2021 roku, kiedy krajom członkowskim Unii Europejskiej powinna zostać udostępniona pierwsza transza środków z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Odporności. Środki te będzie można wykorzystać nie tylko na wydatki ponoszone po dacie ich uruchomienia, lecz także na pokrycie kosztów walki z kryzysem w latach 2020-2021- wskazują autorzy analizy.
Warunkiem sięgnięcia po te fundusze będzie jednak pokazanie, w jaki sposób dany kraj zamierza wykorzystać na cele klimatyczne 37 proc. alokowanych środków europejskich do wychodzenia z recesji i budowy nowych fundamentów zrównoważonego rozwoju.
Rekomendacje dla decydentów
Autorzy przygotowali szereg wskazówek dla rządzących, w jaki sposób ukierunkować działania, szczególnie teraz w czasie drugiej fali pandemii. M.in. rekomendują nastawienie na rozwiązywanie problemów systemowych (zamiast realizacji krótkookresowych celów ekonomicznych) oraz przyjęcie i realne wdrożenie Strategii Transformacji do Gospodarki Neutralnej Klimatycznie wraz z implikowanymi przez nią dokumentami sektorowymi. Za konieczne uznają zaadresowanie w Krajowym Planie Odbudowy realnych wyzwań transformacji kluczowych sektorów. Oznacza to, że projekty wybierane w ramach KPO powinny opierać się na jednolitych kryteriach doboru, zaczerpniętych np. z europejskiej Taksonomii Zrównoważonego Finansowania. Wymieniają także pilne wprowadzenie reform eliminujących sprzeczności między polityką rozwoju a polityką odbudowy oraz komplementarność działań rządu centralnego i samorządów. Komplementarność może być zapewniona poprzez zwiększenie autonomii fiskalnej miast i samorządów województw, albo przedstawienie mechanizmu centralnego (Funduszu) wspierającego budżety samorządów w realizacji celów strategicznych.
Czytaj: „Łużycki Zielony Ład” odpowiedzią na wyzwania klimatyczne na Ziemi Zgorzeleckiej
Europarlament daje analogiczne wskazówki
W przyjętej właśnie (13 listopada br.) przez Parlament Europejki niewiążącej rezolucji w sprawie planu inwestycyjnego na rzecz zrównoważonej Europy oraz finansowania Zielonego Ładu europosłowie podkreślili, że jednym z celów planu powinno być zapewnienie przejścia na zrównoważoną działalność gospodarczą. Można je zawrzeć w trzech generalnych punktach:
- Wszystkie państwa członkowskie muszą stać się bardziej konkurencyjne pod względem gospodarczym i ekologicznym,
- Inwestycjom powinna przyświecać zasada niewyrządzania poważnych szkód,
- Inwestycje publiczne i prywatne muszą się uzupełniać – pozwoli to wypełnić lukę inwestycyjną.
Dodatkowo, krajowe plany odbudowy gospodarczej powinny być dostosowane do krajowych planów energetycznych i klimatycznych (NECP).
Czytaj: Polska w czołówce krajów UE, które najmniej funduszy przeznaczyły na transformację energetyczną
Katarzyna ZamorowskaDyrektor ds. komunikacji
Przypisy
1/ Treść analizy dostępna jest tutaj:https://www.teraz-srodowisko.pl/media/pdf/aktualnosci/9520-raport-WISE-zielona-odbudowa.pdf