Na sesji plenarnej w lutym posłowie do Parlamentu Europejskiego zatwierdzili zasady ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, sztandarowy program uninego planu odbudowy po koronawirusie w wysokości 750 mld euro. Parlament i Rada osiągnęły wstępne porozumienie w sprawie instrumentu w grudniu 2020 roku.
Instrument zaoferuje państwom UE zakrojone na szeroką skalę wsparcie dla inwestycji i reform niezbędnych do złagodzenia gospodarczych i społecznych skutków pandemii oraz do przygotowania gospodarek UE na zrównoważoną, cyfrową przyszłość.
Dotacje i pożyczki
Fundusze będą dostępne w formie dotacji i pożyczek. Dotacje wyniosą 312,5 mld euro (w cenach z 2018 r. - rzeczywista kwota zostanie skorygowana w górę, aby uwzględnić inflację). Rozdział dotacji między kraje będzie oparty na kilku kryteriach. W początkowej fazie, do końca 2022 r., będą to: liczba ludności, PKB na mieszkańca i stopa bezrobocia w latach 2015-2019. Później, zamiast stopy bezrobocia będą brane pod uwagę wyniki gospodarcze w 2020 i 2021 roku. Komisja Europejska będzie musiała zaciągnąć zobowiązania do końca 2023 r. na pełną kwotę dotacji dla krajów UE, a fundusze będą musiały zostać wypłacone do końca 2026 roku.
Według prognoz Komisji Europejskiej, Polska może otrzymać maksymalnie 23,9 mld euro w postaci dotacji z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Odporności. Liczby zostaną sfinalizowane do czerwca 2022 r. na podstawie wzrostu PKB w latach 2020-2021.
Na jakie inwestycje zostaną przeznaczone fundusze?
W negocjacjach z Radą posłowie nalegali, aby kraje musiały wykorzystywać fundusze zgodnie z priorytetami UE. - Pieniądze z planu odbudowy dla UE zostaną przeznaczone na priorytety UE. Odbudowa UE nie będzie bankomatem dla krajowych polityk i programów - powiedział Dragoş Pîslaru (Renew Europe, Rumunia), jeden ze współsprawozdawców Parlamentu, po ogłoszeniu wstępnego porozumienia z Radą.
Współsprawozdawczyni Eider Gardiazabal (S&D, Hiszpania) podkreśliła, że chociaż fundusze powinny pomóc łagodzić bezpośrednie skutki społeczne kryzysu, powinny również wspierać długoterminowe cele UE, takie jak zielona transformacja i cyfryzacja. - Musimy pamiętać, że jest to najważniejszy program inwestycyjny w nadchodzących latach i musimy wykorzystać tę okazję [do przeprowadzenia reform] - powiedziała.
Wymieniono sześć obszarów, które będą wspierane przez instrument na rzecz odbudowy i odporności:
- przejście na zieloną gospodarkę,
- transformacja cyfrowa,
- inteligentny, trwały wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu,
- spójność społeczna i terytorialna,
- budowanie odporności i gotowości na sytuacje kryzysowe,
- strategie dla następnego pokolenia, w tym w zakresie edukacji i umiejętności.
Krajowe plany powinny przeznaczać co najmniej 37 proc. budżetu na działania związane z klimatem i różnorodnością biologiczną, a kolejne 20 proc. na działania w dziedzinie cyfrowej. Przepisy zabraniają finansowania działań powodujących znaczną szkodę dla środowiska (tzw. zasada „nie czyń poważnych szkód”).
Zasady działania
Aby otrzymać wsparcie, państwa członkowskie muszą przygotować plany odbudowy i wzmacniania odporności, zawierające pakiet reform i projektów inwestycji publicznych, które mogłyby zostać wdrożone do 2026 roku. Plany te zostaną włączone do cyklu koordynacji gospodarczej europejskiego semestru i powinny zostać zgłoszone do 30 kwietnia
Komisja Europejska oceni plany i przedstawi Radzie propozycję wysokości dotacji i pożyczek dla poszczególnych krajów oraz projekt celów i kamieni milowych, które będą musiały osiągnąć. Do Rady będzie należało przyjęcie planów.
Do wsparcia kwalifikują się również środki krajowe podjęte w związku z kryzysem koronawirusowego od lutego 2020 roku.
Płatności zostaną zrealizowane, gdy kamienie milowe i cele zostaną osiągnięte przez państwa członkowskie, ale kraje mogą wystąpić o zaliczki w wysokości do 13 proc. całkowitej kwoty, która zostanie wypłacona po przyjęciu ich planu przez Radę.
Państwa członkowskie będą składać sprawozdania z postępów dwa razy w roku w ramach europejskiego semestru.
Legitymacja demokratyczna
Podczas negocjacji Parlament nalegał na większą przejrzystość. Komisja Europejska będzie przesyłać wszystkie informacje na temat planów krajowych i swoich propozycji do decyzji Rady również do Parlamentu. Co dwa miesiące, komisje parlamentarne będą mogły zapraszać Komisję Europejską do omówienia stanu odbudowy UE i postępów państw członkowskich w realizacji ich celów. Komisja Europejska jest również zobowiązana do przygotowywania rocznych sprawozdań z wdrażania instrumentu i innych sprawozdań oceniających.
Źródło: PE