Wielki sukces systemu kaucyjnego na Litwie

© Aleksej

Jak informuje Polskie Stowarzyszenie ZeroWaste, system kaucyjny funkcjonuje już w: Chorwacji, Danii, Estonii, Finlandii, Niemczech, Holandii, Norwegii, Szwecji, Islandii i na Litwie. Unijny pakiet odpadowy sprawił, że jego wprowadzenie rozważa coraz więcej państw, m.in. Austria, Belgia, Francja, Łotwa, Wielka Brytania, oraz Polska.

System kaucyjny szyty na miarę

Zaprojektowanie systemu kaucyjnego jest kwestią indywidualną każdego kraju, ale - jak przekonuje Stowarzyszenie ZeroWaste - dotychczas wprowadzone rozwiązania mają wiele wspólnych i uniwersalnych cech, z których warto skorzystać. Stowarzyszenie wskazuje, że wspólnym mianownikiem wszystkich obowiązujących systemów kaucyjnych jest to, że są one zorganizowane w oparciu o ustawowo ustanowiony system rozszerzonej odpowiedzialności producenta, który jest obowiązkowy dla wszystkich producentów i importerów napojów w opakowaniach jedno- i wielorazowych z tworzyw sztucznych, szkła i metali.

Dodatkowo są to systemy scentralizowane: zorganizowane i finansowane przez producentów i importerów napojów oraz działające na zasadach non for profit, z ustawowo regulowaną wysokością kaucji oraz wymaganym poziomem zbiórki, odzysku i recyklingu opakowań. W zależności od liczby opakowań zbieranych w danej jednostce handlowej obowiązują rozwiązania zautomatyzowane (sklepy wielkopowierzchniowe) albo manualne w małych sklepach.

Litwa może inspirować

Jednym z najnowszych systemów kaucyjnych w Europie jest litewski, wprowadzony w 2016 r. Efekt? 90 proc. opakowań po napojach poddanych recyklingowi w drugim roku funkcjonowania. Obsługą systemu zajmuje się konsorcjum, powołane przez producentów napojów oraz jednostki handlowe.

- Litwa wprowadziła system kaucyjny zanim Wspólnota Europejska zaczęła dyskusje na temat pakietu GOZ. Motywacją było uzyskanie wysokich poziomów zbiórki opakowań po napojach. Punktem wyjścia był 32-proc. poziom zbiórki opakowań z tworzyw sztucznych w starym systemie curbside⁽¹⁾ – wyjaśnia Anna Larsson z Reloop Platform. - Myślę, że znalazła tu potwierdzenie sprawdzona zasada z innych krajów: kaucja nadaje odpadom wartość i motywuje do oddawania prawie wszystkich opakowań po napojach – dodaje. Wysoko oceniła również sposób, w jaki Litwa poradziła sobie z implementacją systemu: świetna organizacja, czytelna i atrakcyjna kampania informacyjna oraz nowoczesne, dostępne i proste w obsłudze punkty zbiórki w dużych obiektach handlowych.

System w liczbach

Litwa może pochwalić się 900 automatami, do których można wrzucać plastikowe i szklane butelki oraz metalowe puszki. Za wymienione opakowania otrzymuje się paragon, który pozwala na rozliczenie za inny towar w tym samym sklepie lub jest podstawą do wydania odpowiedniej należności (kaucja na poziomie 40 groszy). Obecnie, po trzech latach funkcjonowania systemu, dziewięć z dziesięciu opakowań wraca do systemu właśnie poprzez automaty. W ciągu pierwszych pięciu miesięcy Litwini oddali tak do skupu 130 mln opakowań – o połowę więcej, niż szacowano.

Jak wyjaśnia Anna Larsson, litewski system kaucji jest świetnym przykładem na synergię: opakowania jedno- i wielorazowe oddawane są do tych samych punktów zbiórki, a operator systemu dla opakowań jednorazowych świadczy usługi rozliczeniowe i logistyczne dla podmiotu odpowiedzialnego za system kaucyjny dla opakowań zwrotnych.

Wysoki poziom zbiórki i ...satysfakcji

- Litwini jako pierwsi w Europie zastosowali scentralizowany model zamówienia na punkty zbiórki, co zwolniło detalistów z konieczności zakupu recyklomatów. Litewski model jest wart naśladowania na wielu płaszczyznach, również z punktu widzenia zmniejszonych nakładów inwestycyjnych poniesionych przez uczestników rynku - konkluduje Anna Larsson.

Poziom satysfakcji mieszkańców Litwy z wprowadzonego systemu jest równie wysoki, jak poziom zbiórki opakowań. Do tego stopnia, że uznali wprowadzenie systemu kaucyjnego za jedno z ważniejszych wydarzeń 2016 roku. System kaucyjny sprawił, że również pozostałe odpady surowcowe są lepiej segregowane. Litwini ocenili także, że od momentu wprowadzenia recyklomatów, przestrzeń publiczna jest czystsza.

Sceptycy powiedzą, że Litwa jest małym, niespełna trzymilionowym krajem, więc było łatwiej wprowadzić taki system. Jednak przykład Niemiec, z przeszło 83 milionami mieszkańców, ten argument znacznie osłabia. Tam system kaucyjny z powodzeniem funkcjonuje już od 2003 roku.

Katarzyna Zamorowska
Dyrektor ds. komunikacji