KPEiK, ograniczenia wycinek i pytania o Nature Restoration Law. Po 100 dniach rządu

© Faith Stock

Obietnice większej ochrony przyrody, rozwoju zeroemisyjnej energetyki odnawialnej oraz nowego podejścia do zasobów wodnych pojawiły się w programach wyborczych wszystkich ugrupowań, które po elekcji w październiku ub.r. utworzyły nowy rząd. O wprowadzeniu większej społecznej kontroli nad lasami i przyznaniu wyższej rangi ich przyrodniczej funkcji mówiły zarówno Koalicja Obywatelska i Trzecia Droga, jak i Lewica; podobnie rzecz miała się z odtwarzaniem mokradeł i renaturyzacją rzek, a także inwestycjami w OZE. Umowa koalicyjna zawarta w listopadzie ub.r. podsumowała te wątki. Partnerzy zobowiązali się m.in. do „uwolnienia potencjału” lądowej energetyki wiatrowej (a więc przyjęcia zliberalizowanej ustawy odległościowej), wyłączenia 20% najcenniejszych lasów z wycinki, utworzenia nowych parków narodowych czy wdrożenia programu odnowy bagien i torfowisk. Problematyka środowiskowa wybrzmiała również w expose premiera Donalda Tuska, który mówił w nim o zagrożeniach wynikających ze zmiany klimatu i potrzebie „nowego otwarcia” w ochronie przyrody. Na łamach Teraz Środowisko wielokrotnie oddawaliśmy głos ekspertom, którzy mówili o swoich oczekiwaniach wobec nowej ekipy w zakresie energetyki, gospodarki wodnej, zarządzania lasami czy gospodarki odpadami.

Czytaj też: Ochrona środowiska w Polsce. Rekomendacje dla rządu

KPEiK: redukcja emisji o 35%

Podsumowanie pierwszych 100 dni gabinetu Tuska w energetyce i ochronie środowiska przedstawiła Polska Agencja Prasowa (PAP), wśród pierwszych podjętych działań wymieniając przedstawienie przyjętej przez sejm ustawy o zamrożeniu cen energii i ciepła do końca czerwca 2024 r. Istotnym ruchem w obszarze energetyki było niedawne przekazanie do Komisji Europejskiej projektu aktualizacji Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu (KPEiK) do 2030 r. Dokument, omówiony przez nas dokładniej w tym miejscu, zakłada redukcję emisji gazów cieplarnianych o 35% w stosunku do poziomów z 1990 r., 29,8% udziału źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto oraz 50,1% w elektroenergetyce i 32,1% w ciepłownictwie i chłodnictwie. PAP przytacza również polską reakcję na zarekomendowany w lutym br. przez Komisję Europejską cel redukcji emisji o 90% do 2040 r.; jak stwierdziła wiceministra Urszula Zielińska, resort widzi „małą przestrzeń” na podejmowanie takich zobowiązań i woli koncentrować się na celach dotyczących roku 2030 i 2050. Na polu energetyki Ministerstwo Klimatu i Środowiska zwróciło się również do prosumentów, zapowiadając wdrożenie korzystniejszego dla nich sposobu rozliczania.

Lista pomp ciepła i leśny okrągły stół

Działania ministerstwa objęły wznowienie wypłat z programu Czyste Powietrze i wprowadzone w nim zmiany zasad dofinansowania pomp ciepła. Zgodnie z postanowieniem nowego kierownictwa Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) dotacje będą przeznaczane tylko na określone urządzenia spełniające konkretne parametry. Głośnym echem odbiły się ruchy w polityce leśnej, tj. wyznaczenie przez MKiŚ w styczniu br. 10 miejsc, w których wycinka drzew ma zostać natychmiastowo wstrzymana lub ograniczona; łącznie ok. 1,5% terenów leśnych pozostających w gestii Lasów Państwowych . Decyzja firmowana przez wiceministra Mikołaja Dorożałę, choć wychodziła naprzeciw oczekiwaniom organizacji pozarządowych apelujących wcześniej o wprowadzenie moratorium na wycinkę, spotkała się ze znacznym sprzeciwem zakładów usług leśnych.

PAP przypomina o zapowiedzianym przez ministerstwo okrągłym stole na temat lasów – spotkaniu wszystkich interesariuszy, którzy mają wspólnie wypracować stabilne zasady zarządzania tą sferą. Problematyki leśnej dotyczy również ogłoszony w marcu br. tzw. Pakiet dla przemysłu drzewnego, który w zamierzeniu będzie premiować lokalne przetwarzanie drewna kosztem eksportu. Reforma zarządzania lasami ma objąć także umożliwienie stronie społecznej zaskarżania Planów urządzenia lasu do sądów. Ministra Paulina Hennig-Kloska zapowiada opracowanie strategii ochrony torfowisk i rewitalizacji Odry. Ministerstwo musiało też podjąć debatę na temat wprowadzenia systemu kaucyjnego, który zdaniem części branży opakowaniowej powinien zadebiutować rok później. Odpowiedzialna za ten obszar wiceministra Anita Sowińska potwierdziła jednak datę 1 stycznia 2025 r., uwzględniając przy tym wcielenie w życie takich postulatów jak zniesienie podatku VAT na opakowania objęte systemem czy podniesienie wysokości kaucji na opakowania szklane wielokrotnego użytku do 1 zł.

Czytaj też: Próby osuszenia dotknęły większości torfowisk w Polsce. Obraz sytuacji przed Światowym Dniem Mokradeł

Niewykorzystane rekomendacje

Zdystansowane stanowisko na 100 dni funkcjonowania rządu zajęła Koalicja Klimatyczna. Zrzeszenie prośrodowiskowych organizacji pozarządowych docenia decyzję o ograniczeniu wycinek oraz otwarcie rządu na opinie trzeciego sektora i świata nauki, punktuje jednak brak poparcia dla ambitnych celów redukcji emisji do roku 2040 i deklaracje przedłużenia wsparcia dla elektrowni węglowych. Rząd, przypomina Koalicja, pod presją protestów rolników „nie zrobił nic na rzecz obrony prośrodowiskowych celów dla rolnictwa w Europejskim Zielonym Ładzie”, nie zagwarantował systemowych rozwiązań na rzecz odbudowy ekosystemu Odry, nie wprowadził ochrony 20% najcenniejszych lasów i nie odblokował rozwoju energetyki wiatrowej na lądzie. Tymczasem, jak mówią NGOs, działania te zostały obiecane przez rządzących ich własnym wyborcom.

Czytaj też: KE: zachęty zamiast warunkowości, NGOs: to kurs na katastrofę. Wspólna Polityka Rolna na rozdrożu

Rząd nie zrealizował również żadnej z 16 rekomendacji, które społecznicy przedstawili w tzw. Manifeście 100 Dni – wystosowanym przed wyborami parlamentarnymi apelu popartym przez kilkadziesiąt podmiotów. Oprócz wymienionych już polityk, manifest wzywał przyszłych rządzących min. do przyjęcia parasolowej ustawy o ochronie klimatu, wycofania się z ustawy ocenowej oraz specustaw odrzańskiej i powodziowej, wprowadzenia zielonych zamówień publicznych i edukacji klimatycznej, walki z wykluczeniem transportowym, zagwarantowania profilaktyki chorób klimatozależnych takich jak borelioza czy przyspieszenia poprawy efektywności energetycznej budynków. - Rekomendacje odpowiadały na najważniejsze, a przy tym możliwe do szybkiego rozwiązania wyzwania dla polskiej przyrody i klimatu. Póki co, żadnych nie zrealizowano – zauważa Koalicja Klimatyczna. Komentarza dla Teraz Środowisko udzieliła współautorka Manifestu 100 dni, ekspertka ds. tematyki transportowej Polskiego Klubu Ekologicznego Okręg Mazowiecki i Koalicji Klimatycznej Urszula Stefanowicz. – Postulaty, które przedstawiliśmy w manifeście specjalnie dotyczyły spraw stosunkowo łatwych do wdrożenia. Przykładowo, obniżenie opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej nie wymaga zmiany ustawy, a umożliwia zwiększenie częstości kursów i w efekcie dostępność transportu kolejowego bez podnoszenia kosztów. Nie zapominajmy, że podjęcie kwestii środowiskowych i energetycznych niesie ze sobą wiele korzyści społecznych i podnosi jakość życia – np. poprzez ulepszenie transportu publicznego czy ocieplenie domów – mówi ekspertka.

Pomóc odbudować przyrodę

Osobną kwestią, która w ostatnich dniach obiegła grupy zaangażowane w ochronę przyrody i o której wspomina Koalicja Klimatyczna, jest stosunek polskiego rządu do unijnego prawa o odbudowie zasobów przyrodniczych – rozporządzenia Nature Restoration Law. Jak wynika z wypowiedzi premiera z 20 marca br., władze planują zablokować przyjęcie dokumentu mającego na celu odbudowę do 2030 r. ekosystemów na co najmniej 20% obszarów morskich i lądowych w UE, a do 2050 r. – wszystkich, które tego potrzebują. Rozporządzenie, pomyślane jako odpowiedź na kryzys klimatyczny oraz utratę bioróżnorodności, zostało poparte przez nowo utworzoną Państwową Radę Ochrony Przyrody. – Odporne ekosystemy zapewnią bezpieczeństwo ludziom – m.in. przed skutkami suszy, powodzi i wzrostu temperatur, przyczyniając się do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego, poprawy zdrowia publicznego i dobrostanu polskiego społeczeństwa – stwierdzają członkowie Rady w opublikowanej wczoraj uchwale⁽¹⁾.

Jak zauważają eksperci, rozwiązania proponowane w Nature Restoration Law są zgodne z zapisami takich polskich dokumentów jak Krajowy Program Renaturyzacji Wód Powierzchniowych czy z planowaną reformą gospodarki leśnej. Ochrona przyrody o której mówi rozporządzenie ma także przysłużyć się rolnictwu, które zyska na przywróceniu siedlisk owadów zapylających. - Nature Restoration Law ma potencjał, by każdego roku osłonić nas przed tysiącami przedwczesnych śmierci spowodowanych falami upałów, miliardowymi stratami w rolnictwie, wzrostami cen żywności czy turbulencjami w gospodarce spowodowanymi kryzysem klimatycznym. (…) Wierzymy, że polskie władze podczas głosowania w Radzie UE staną w obronie interesów swoich wyborców i wyborczyń i zagłosują za bezpieczną przyszłością Europy – komentuje Marta Klimkiewicz z Fundacji ClientEarth Prawnicy dla Ziemi. Jak zauważył Dariusz Gatkowski z WWF Polska, ekonomiczne straty spowodowane suszą – według wyliczeń Polskiego Instytutu Ekonomicznego – sięgają już 6,5 mld zł. - Najłatwiejszy, najtańszy i najbardziej efektywny sposób zapobiegania suszy, jak i powodzi, to inwestycja w tak zwane rozwiązania oparte na przyrodzie – mówi ekspert. Głosowanie na forum Rady UE odbędzie się 25 marca br.

Szymon Majewski
Dziennikarz