(Nie)oczywiste korzyści. Jak efektywność energetyczna wzmacnia biznes

© Andrey Popov

Dominujące postawy przedsiębiorców wobec audytów i podnoszenia efektywności energetycznej, a także benefitów jakie firmy mogą z niej czerpać, poznajemy w raporcie przygotowanym w ramach projektu KNOWnNEBs⁽¹⁾. Korzyści pozaenergetyczne w audycie energetycznym przedsiębiorstwa (ang. Integration of non-energy benefits into energy audit practices to accelerate the uptake of reccomended measures). Międzynarodowe przedsięwzięcie, w którym obok polskiej Krajowej Agencji Poszanowania Energii (KAPE) wzięły udział podmioty z Łotwy, Portugalii, Grecji, Węgier, Włoch, Bułgarii, Hiszpanii i Austrii, ma wypracować nową metodologię przeprowadzania audytów energetycznych w firmach, tak, aby oszacować i uwzględnić w nich również korzyści pozaenergetyczne. Projekt, dofinansowany z europejskiego programu LIFE (LIFE21-CET-AUDITS) trwa od listopada 2022 r. do października 2025 r., a jednym z jego owoców jest opracowanie, które ukazało się w grudniu 2023 r. Włączenie korzyści pozaenergetycznych do praktyk wykonywania audytu energetycznego w celu przyspieszenia wdrażania zalecanych w audycie środków efektywności energetycznej. Przegląd praktyk wykonywania audytu energetycznego w przedsiębiorstwach – jak brzmi pełny tytuł publikacji – to praca zbiorowa przedstawiająca wspólną panoramę dla wszystkich uczestników KNOWnNEBs, z uwzględnieniem m.in. kontekstu polskiego.

Aspekt regulacyjny

Zgodnie z ustawodawstwem europejskim, audyt energetyczny oznacza systematyczną kontrolę i analizę wykorzystania oraz zużycia energii przez obiekt, budynek, system lub organizację, tak aby zidentyfikować przepływy energii i potencjał poprawy efektywności energetycznej. Ich rolą jest m.in. eliminacja luki informacyjnej i przedstawienie konkretnych zaleceń – np. wymiany okien czy optymalizacji produkcji - dla osób decyzyjnych. Na polskim gruncie sposoby przeprowadzania audytu wskazują takie akty prawne jak ustawa Prawo energetyczne czy Prawo budowlane. Audyty muszą być przeprowadzane przez podmioty niezależne od kontrolowanego przedsiębiorstwa.  Jak w niedawnej wypowiedzi dla Teraz Środowisko zauważyła współautorka raportu, Marta Mazurkiewicz z KAPE, najnowsza rewizja dyrektywy o efektywności energetycznej uzależnia obowiązek przeprowadzania audytów (w Polsce weryfikowany przez Urząd Regulacji Energetyki) nie od rozmiaru przedsiębiorstwa, ale poziomu zużycia energii, przez co zostaną nim objęte także niektóre z mniejszych firm. Niezależnie od tego, autorzy przypominają, że państwa członkowskie UE muszą opracowywać programy zachęcające sektor MŚP do poddawania się audytom i wdrażania ich zaleceń; mają także wspierać programy szkoleniowe dla audytorów. Minimalne kryteria mówią o wykorzystaniu aktualnych danych eksploatacyjnych na temat zużycia energii, szczegółowym przeglądzie profilu zużycia energii i (w miarę możliwości) odwołaniu się do analizy kosztów życia, które lepiej uwzględniają długoterminowe oszczędności.

Czytaj też: Czas na zmianę, czyli więcej o efektywności energetycznej

Czym są korzyści pozaenergetyczne

Raport wykazuje, że audyty we wszystkich krajach partnerskich są do siebie podobne; zawód audytora jest licencjonowany, w procesie obowiązuje określona metodologia, w większości krajów występują także systemy kontroli jakości, a w pięciu stosuje się oficjalne świadectwa charakterystyki energetycznej budynków. Luką, której powszechna identyfikacja stanowi główną ambicję projektu, jest jednak brak wskaźników korzyści pozaenergetycznych (poza uwzględnieniem emisji CO₂). Do korzyści tych zalicza się wszystkie usprawnienia i atuty jakie może zyskać firma dzięki podniesieniu swojej efektywności energetycznej – wyższą wydajność, mniejszą liczbę awarii, przyjazny środowisku wizerunek czy możliwość lepszej realizacji celów klimatycznych. Na potrzeby projektu od maja do września 2023 r. przeprowadzono 83 wywiady w 47 firmach z branży spożywczej w dziewięciu państwach. Trzy główne motywy przeprowadzenia audytu energetycznego jakie wyłaniają się z rozmów to konieczność obniżenia kosztów energii, chęć pozyskania dofinansowania z UE i obowiązek prawny (który w tej chwili dotyczy tylko dużych podmiotów). Jak zaznaczają autorzy, „zdecydowana większość respondentów nie posiada nawet podstawowych kompetencji w zakresie działań związanych z efektywnością energetyczną”.

Pomimo braku kompetencji, badanie wykazało, że na decyzję o przeprowadzeniu audytu znaczny wpływ miał kryzys energetyczny; powszechnie zgadzano się co do znaczenia oszczędzania energii. ¾ rozmówców przyznała centralne miejsce audytowi procesów produkcyjnych, a ¼ - budynków. Tam, gdzie po audycie wdrożono działania optymalizacyjne, odnotowano pozytywne nastawienie pracowników i wzrost ich kompetencji w zakresie efektywności energetycznej, lepsze funkcjonowanie niektórych maszyn, a także, na znaczną skalę, wymienione już korzyści pozaenergetyczne (jak czytamy, „(…) ci, którzy uznali za istotne tylko oszczędności kosztów, byli w mniejszości”). Uzyskane po audycie lepsze oświetlenie miało zwiększać komfort pracy, odnotowano także oszczędzanie wody i zmniejszenie ilości odprowadzanych ścieków, poprawę jakości produktu dzięki lepszym technologiom chłodzenia czy lepszą współpracę z dostawcami wskutek poprawy efektywności łańcucha technologicznego. Wdrażanie środków efektywności energetycznej może być utrudnione przez wysokie koszty czy problemy techniczno-organizacyjne (jak wymagania przestrzenne czy niedobór pracowników).

Czytaj też: Patrzmy w przyszłość przez pryzmat efektywnych energetycznie budynków

Wyniki ankiety

Poza rozmowami w ramach projektu zrealizowano również ankietę, której głównymi adresatami także były firmy; opiniami, nadsyłanymi od sierpnia do listopada 2023 r., podzielili się przedstawiciele najwyższych kadr menedżerskich, menedżerowie ds. energii i pracownicy. Zebrano 363 odpowiedzi, z których wynikało, że podjęte działania na rzecz efektywności energetycznej w 2/3 skupiały się na budynkach, gdzie firmy realizowały modernizację oświetlenia (151 odpowiedzi) i ogrzewania (83 odpowiedzi), wymianę urządzeń na energooszczędne (72 odpowiedzi) i przejście na OZE (96 odpowiedzi) przy równoczesnej stymulacji zmiany zachowań użytkowników. Najczęściej wskazywany przez respondentów akceptowalny okres zwrotu z inwestycji w efektywność wyniósł 3-5 lat. Na decyzję o wdrożeniu środków poprawy efektywności pozytywny wpływ miałaby możliwość sięgnięcia po dofinansowanie – przy uzyskaniu go na poziomie ok. 50% na działanie zdecydowałoby się ok. 2/3 respondentów.

Czytaj też: Fala Renowacji. Są wyniki konkursu na najlepsze przykłady renowacji budynków

Ankietowani odnieśli się również do korzyści pozaenergetycznych. Najczęściej wskazywano na takie walory jak redukcja kosztów operacyjnych, zmniejszenie emisji, poprawa jakości powietrza, zwiększona produktywność, poprawa konkurencyjności czy lepszy wizerunek firmy. Pełna lista zawiera również takie wartości jak zadowolenie pracowników, łagodzenie ubóstwa energetycznego, zmniejszone zanieczyszczenie hałasem, redukcja zużycia zasobów nieodnawialnych, zwiększona żywotność sprzętu, zwiększona wartość nieruchomości czy zmniejszone ryzyko sporów sądowych.

Będzie pilotaż

Celem projektu KNOWnNEBs jest zmiana systemu audytów energetycznych, tak aby zaczęły uwzględniać korzyści pozaenergetyczne. W rozmowie z Teraz Środowisko mówi o tym Marta Mazurkiewicz. – W tej chwili audytorzy biorą pod uwagę tylko oszczędność energii. Potencjalnych zysków z wdrożenia efektywności energetycznej jest jednak dużo więcej. Dodaje, że w ramach KNOWnNEBs trwają prace nad oszacowaniem finansowego wymiaru korzyści pozaenergetycznych. – Przed podjęciem decyzji o inwestycji w poprawiającej efektywność energetyczną przedsiębiorca będzie mógł zapoznać się z zyskami wynikającymi nie tylko z obniżenia kosztów energii, ale również innych czynników, takich jak zmniejszenie liczby przestojów produkcyjnych, zmniejszenie awaryjności urządzeń, większa wydajność załogi czy lepszy komfort pracy wynikający z ocieplenia budynku. Wszystkie te korzyści mogą stać się częścią obowiązującego biznesplanu i motywować do wdrażania środków podnoszących efektywność energetyczną – wyjaśnia ekspertka. Metodologia szacowania korzyści pozaenergetycznych, którą wypracuje projekt KNOWnNEBs, ma zostać przetestowana w działaniach pilotażowych obejmujących pięć małych lub średnich firm z sektora spożywczego.

Szymon Majewski
Dziennikarz