© Szymon Majewski
Audyt w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe rozpoczął się w styczniu br. wraz ze zmianą kierownictwa jednostki, kiedy stanowisko jej Dyrektora Generalnego objął Witold Koss. Jak przekonuje dyrektor, działania kontrolne są odpowiedzią na społeczną krytykę dotychczasowego funkcjonowania Lasów Państwowych, a poza dyrekcją generalną audyt obejmuje także dyrekcje regionalne, nadleśnictwa i zakłady krajowe(1). Wstępne wyniki przedstawiono 4 kwietnia br. - Trwający audyt wydatków w Lasach Państwowych w ostatnich latach pokazuje już skalę patologii i marnowania publicznych pieniędzy – stwierdził prezentujący wnioski wiceminister klimatu i środowiska Mikołaj Dorożała, wskazując na „szereg nieprawidłowości”, do których miało dochodzić podczas rządów poprzedniej kadencji. W opublikowanej informacji (2)znajdujemy zarzuty o wykorzystywanie zasobów Lasów Państwowych do celów politycznych związanych z interesami sprawującego kontrolę nad instytucją ugrupowania Suwerenna Polska. – W latach 2021-2023 doszło bowiem do bezpardonowego i nienotowanego w dziejach Lasów Państwowych zawłaszczenia przez polityków tej partii – czytamy w komunikacie.
Czytaj też: Jaka będzie przyszłość polskich lasów? Dialog ma być podstawą
Do 10 mln zł na płatne publikacje
Audytorzy przyglądają się takim zagadnieniom jak finansowane przez Lasy Państwowe odpłatne publikacje w mediach, które miały być wybierane według stronniczego i nieopłacalnego ekonomicznie klucza. – Treści promujące powstawały na skutek pracy pracowników Lasów Państwowych, a nie zleceniobiorców, w większości publikacji promowano polityków jednej partii – piszą autorzy wstępnej informacji po pierwszym kwartale kontroli, szacując koszt tych działań na 8-10 mln zł w latach 2020-2023. Nieprawidłowości mają także dotyczyć przeznaczenia 65 mln zł na produkcję 2000 billboardów promujących gospodarkę leśną i ochronę przyrody oraz lokalnych imprez organizowanych przez Centrum informacyjne Lasów Państwowych – np. pikników albo gali boksu. „Szacowana wartość szkody” wynosi w tym przypadku ok. 20 mln zł. Audytorzy piszą też o finansowaniu remontów dróg samorządowych, które miały służyć politycznej promocji, czy o sfinansowaniu kampanii wyborczej byłego dyrektora generalnego. – Kwota szkody będzie liczona w milionach złotych – twierdzą wykonawcy audytu, mając na myśli podobne wydatki na promocję innych kandydatów związanych z Lasami. Zarzuty dotyczą także oskarżanej o nepotyzm i upartyjnienie polityki zatrudnienia w LP, pozbawionego uzasadnienia ekonomicznego zakupu za 12 mln zł zakupu pałacowo-parkowego w Brynku czy próby sprzedaży nieruchomości w Gdyni z zastosowaniem bonifikaty. Pomniejsze nieprawidłowości wymienione we wstępnej informacji to także niejasne rozliczanie delegacji służbowych i czasu pracy byłego rzecznika prasowego czy wprowadzenie nowego umundurowania bez wcześniejszych konsultacji.
Lasy Państwowe pod aktualnym kierownictwem informują o zawiadomieniach do prokuratury o możliwości popełnienia przestępstw (takich jak przekroczenie uprawnień i wyrządzenie szkody jednostce), zapowiadają także powołanie nowego składu Kolegium LP i publikowanie regularnych informacji o darowiznach przeznaczanych na cele społecznie użytecznie. „Kosztowne pikniki” i „niezasadne konkursy” mają odejść w przeszłość, a wypadające w tym roku stulecie istnienia instytucji będzie obchodzone poprzez utworzenie stu nowych rezerwatów przyrody. Uregulowania wewnętrzne w Lasach zostają „dostosowane do oczekiwań i potrzeb”, a na stanowiskach kierowniczych, m.in. wskutek zwolnień dyscyplinarnych, następują zmiany kadrowe. Audyt ma potrwać do końca bieżącego roku i – jak poinformował nas rzecznik Ministerstwa Klimatu i Środowiska (MKiŚ) Hubert Różyk – po jego zakończeniu zostanie przedstawione zbiorcze podsumowanie.
Ponad 700 mln zł zysku w 2021 r.
Polityce finansowej Lasów Państwowych w okresie objętym audytem poświęcony był opublikowany przez Pracownię na rzecz Wszystkich Istot w marcu 2023 r. raport Lasy na sprzedaż(3). Zgodnie z przytoczonymi w raporcie danymi, instytucja ta zarządza ponad 75% powierzchni polskich lasów, pozyskując z nich ok. 95% drewna. Ostatnie lata, według raportu, to okres materialnej prosperity Lasów, które w 2021 r. odnotowały zysk netto na poziomie ponad 700 mln zł; ponad trzy razy więcej niż w roku 2008. Ok. 90% przychodów Lasów Państwowych miało pochodzić ze sprzedaży pozyskanego drewna. W 2021 r. przychody te wyniosły 8,9 mld zł. Autorzy publikacji zarzucali Lasom nieprecyzyjne i uznaniowe kryteria wydatkowania środków z Funduszu Leśnego, marginalizację wydatków na ochronę przyrody (w 2021 r. miały one stanowić 0,5% przychodów), przerost wewnętrznej biurokracji i brak publicznej redystrybucji osiąganych zysków. – Suma podatków bezpośrednich, opłat i świadczeń o charakterze dywidendowym na 1 m3 pozyskanego drewna jest w przypadku Lasów Państwowych ponad dwukrotnie niższa niż średnia dla innych dużych samofinansujących się państwowych gospodarstw leśnych w UE – czytamy w najważniejszych wnioskach.
Rekomendacje nadal aktualne?
Współautorka raportu, biolożka i działaczka Pracowni na rzecz Wszystkich Istot Sylwia Szczutkowska stwierdza w rozmowie z Teraz Środowisko, że wyniki audytu potwierdzają tezy formułowane wcześniej przez jej stowarzyszenie. – Pieniądze pochodzące z wycinki polskich lasów były wydawane m.in. na budowanie poparcia politycznego konkretnych posłów Suwerennej Polski, a także na zbytki. Wydatki pozbawione były uzasadnienia ekonomicznego i niezwiązane z gospodarką leśną oraz ochroną przyrody. Skala zjawiska pokazuje jak pilna i potrzebna jest głęboka reforma zarządzania lasami publicznymi w Polsce – mówi ekspertka. Szczutkowska ma przy tym zastrzeżenia również wobec aktualnego kierownictwa Lasów, które w jej opinii nie dokonały realnych zmian w organizacji wewnętrznej oraz w prowadzonej gospodarce leśnej. – Z pewnością zmienił się styl komunikacji i Lasy Państwowe deklarują dziś otwartość na zmiany. Niestety jednak poza retoryką jeszcze ich nie widać – stwierdza nasza rozmówczyni, dodając, że rekomendacje konkretnych reform z zeszłorocznego raportu w dalszym ciągu pozostają aktualne.
Jakie? Przedstawiciele Pracowni zalecali wprowadzenie takich środków, jak zwiększenie finansowania ochrony przyrody ze środków wypracowanych przez Lasy Państwowe (np. poprzez obowiązek przekazywania 5% przychodów na rzecz parków narodowych), zwiększenie kontroli nad finansami instytucji i uniemożliwienie przeznaczania środków na cele niezwiązane z lasami, racjonalizacja zatrudnienia, wprowadzenie kontroli ministerialnej czy podwyższenie stawek za wykonywanie usług leśnych dla podwykonawców. Sylwia Szczutkowska mówi o potrzebie zmiany obowiązującej ustawy o lasach. – Nowelizacja ustawy nie może jednak dotyczyć tylko gospodarki finansowej Lasów Państwowych. Niezbędne również są kroki związane z ochroną przyrody – np. wprowadzenie systemu ścisłej ochrony gatunkowej zwierząt, roślin i grzybów podczas prowadzenia prac leśnych. Nowe prawo musi też uwzględnić wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE ws. dopuszczenia organizacji przyrodniczych do kwestionowania przed sądami Planów urządzenia lasu – wymienia.
Moratorium łamane pod Iwoniczem
W dniu ogłoszenia wyników audytu, 4 kwietnia br., Pracownia na rzecz Wszystkich Istot opublikowała komunikat mówiący o łamaniu przez Lasy Państwowe moratorium na wycinkę. Przypomnijmy – 8 stycznia br. Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKIŚ) w ramach tymczasowego zabezpieczenia przed wypracowaniem trwałych rozwiązań ogłosiło wstrzymanie lub ograniczenie gospodarki leśnej w 10 wybranych miejscach w Polsce. Jednym tych miejsc były lasy uzdrowiskowe obok Iwonicza Zdroju w powiecie krośnieńskim. Prowadzoną tam (4)mimo zakazu wycinkę w ramach tzw. trzebieży pod koniec marca br. wykryli mieszkańcy z lokalnej inicjatywy Wspólny Las. Pracownia w swoim komunikacie stwierdza, że tym samym doszło do złamania nakazu ministerstwa. – Zostało złamane prawo, ale również umowa społeczna. Dla miłośników lasów wyłączenie 10 obszarów z wycinki stanowiło historyczny moment; złamanie moratorium pokazuje, że Lasy Państwowe lekceważą polskie społeczeństwo, nadal działają z pozycji siły i nie przeprowadziły żadnej realnej zmiany. Jesteśmy w kontakcie z mieszkańcami gminy Iwonicz-Zdrój, którzy czują dużą frustrację, ponieważ od dawna starali się, żeby lasy uzdrowiskowe w ich okolicy były lepiej chronione – komentuje Sylwia Szczutkowska. Jak dodaje, już po ogłoszeniu punktowego moratorium Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych przekazała polecenie regionalnym dyrekcjom LP, aby nie prowadzić żadnych działań zmierzających do kolejnych wyłączeń z wycinek. – To polecenie zamroziło dyskusje prowadzone na szczeblu lokalnym. W efekcie na poziomie operacyjnym mamy zakaz prac nad ograniczaniem gospodarki leśnej, a na poziomie komunikacyjnym Lasy Państwowe deklarują otwartość i gotowość do dialogu. Pomiędzy tymi płaszczyznami występuje ewidentna sprzeczność – ocenia Szczutkowska.
Czytaj też: Więcej lepszych danych o lasach. KE proponuje Forest Monitoring Law
“Leśnictwo bliższe naturze”
Przedstawicielka Pracowni mówi także, że standardy ochrony przyrody w lasach muszą być wyższe nie tylko w najcenniejszych 20% lasów, które docelowo mają zostać trwale wyłączone z wycinki – co zadeklarowano m.in. w kładącej podwaliny pod dzisiejszy rząd umowie koalicyjnej – ale i w „zwyczajnych” lasach gospodarczych. – Mamy tu na myśli praktyki nazywane „leśnictwem bliższym naturze”. Chodzi m.in. o odejście od zrębów zupełnych, które negatywnie wpływają na różnorodność biologiczną, a są nagminnie stosowane przez Lasy Państwowe. Statystycznie tracimy w ten sposób 90 hektarów lasów dziennie. Należy poza tym w większym stopniu stawiać na odnowienia naturalne zamiast orania gleby w lesie, grodzenia terenu i hodowli lasu poprzez sadzenie drzew jednego gatunku. Leśnictwo bliższej naturze zakłada również odchodzenie od użycia środków chemicznych, które, negatywnie oddziałują na ptaki czy nietoperze. To tylko najważniejsze kierunki; całość tych praktyk ma zmniejszać negatywny wpływ gospodarki leśnej na przyrodę lasów – tłumaczy Sylwia Szczutkowska.
Kluczowa rola prawa
Promocja zasad zrównoważonej gospodarki leśnej jest wpisana w cele międzynarodowej organizacji certyfikującej Forest Stewardship Council (FSC). W ramach „nowego otwarcia” pod zmienionym kierownictwem Lasy Państwowe zadeklarowały wolę dialogu z FSC w celu przywrócenia certyfikacji we wszystkich lasach zarządzanych przez instytucję. 26 marca br. pojawił się komunikat o „wyraźnej możliwości” powrotu do systemu w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku, co ma stanowić m.in. spełnienie postulatów branży drzewnej. Spytana o ocenę znaczenia certyfikacji, Sylwia Szczutkowska stwierdza, że skuteczniejsze dla ochrony przyrody są obligatoryjne rozwiązania prawne. – Nie mamy czasu czekać na niczyją dobrą wolę. Pewne standardy muszą stać się po prostu obowiązkowe, stając się częścią uniwersalnych regulacji. Chcemy, żeby Lasy Państwowe dojrzały do zmiany sposobu prowadzenia gospodarki leśnej, otwierając się również na kontrolę społeczną. Z taką agendą zasiądziemy do „Ogólnopolskiej narady o lasach”– deklaruje ekspertka. Narada, czyli wydarzenie zapowiedziane przez MKiŚ na 22-23 kwietnia br. ma rozpocząć konsultacje z wszystkimi interesariuszami – leśnikami, przedstawicielami przemysłu drzewnego, samorządami i stroną społeczną – tak aby wypracować trwałe i zakładające większą ochronę przyrody zmiany w systemie zarządzania lasami w Polsce.
Szymon MajewskiDziennikarz
Przypisy
1/ Więcej:https://www.lasy.gov.pl/pl/kontakt/zaklady-krajowe-lp-12/ Całość:
https://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/aktualnosci/wstepne-wyniki-audytu-w-lasach-panstwowych/audyt-zewnetrzny-w-lasach-panstwowych-wstepna-informacja-po-i-kwartale.pdf 3/ Całość:
https://pracownia.org.pl/media/12240/download/Lasy_na_sprzedaz_raport_marzec_2023.pdf?v=1 4/ Jak podaje Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, wycinka była prowadzona w wydzieleniu 178-g w leśnictwie Iwonicz.
