Podpisali oni Inicjatywę Partnerstwa na rzecz realizacji środowiskowych Celów Zrównoważonego Rozwoju. Wyrazili tym samym gotowość do podejmowania wspólnych działań na rzecz propagowania idei zrównoważonego rozwoju, poszerzania wiedzy o ochronie środowiska i rozwijania samej inicjatywy (jej treść jest dostępna tutaj). Okazją do złożenia deklaracji była międzynarodowa konferencja, podczas której odbyła się polska premiera najnowszego raportu o stanie środowiska regionu paneuropejskiego
Patrzeć z globalnej perspektywy
Metthiew Billot, regionalny koordynator UNEP w Europie z wydziału wczesnego ostrzegania i oceny podkreśla, że raport dostarcza ważnych informacji dla decydentów politycznych nie tylko całego regionu, ale także na szczeblach krajowych i lokalnych. Przydatne mogą się okazać pozytywne przykłady z różnych miejsc regionu (jako jeden z nich ukazano m.in. ogród na dachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego). Przede wszystkim jednak raport akcentuje problemy wspólne dla wszystkich krajów.
Połączenie tego raportu z analizą pozostałych pięciu regionów ukaże różnice i podobieństwa między regionami. - Na przykład, zgodnie z raportem, jakość powietrza jest największym wyzwaniem dla regionu paneuropejskiego, z kolei temat burz piaskowych jest szczególnie ważny dla części azjatyckiej czy afrykańskiej – mówi Billot. Raport opiera się na analizie danych z 54 krajów i ukazuje kierunek zmian (porównywano stan środowiska względem poprzednich raportów GEO) oraz to, na co mogą wpłynąć.
Poniżej przedstawiamy najważniejsze z dostrzeżonych problemów.
-
Jakość powietrza. Ponad 95 proc. mieszkańców miast jest narażonych na kontakt z zanieczyszczonym powietrzem, którego jakość nie spełnia standardów Światowej Organizacji Zdrowia. Głównymi zanieczyszczeniami w regionie są pyły zawieszone i ozon.
-
Utrata różnorodności biologicznej i degradacja ekosystemów. Utrzymuje się pomimo coraz większych wysiłków wkładanych w działania na rzecz ochrony i odtwarzania siedlisk. W Europie Zachodniej i Środkowej obecne bogactwo gatunkowe stanowi tylko 38,4 proc. pierwotnego. Zmiany napędzane są intensyfikacją rolnictwa, urbanizacją i fragmentacją siedlisk naturalnych.
-
Emisje gazów cieplarnianych. W Europie Południowo-Wschodniej wciąż rosną, ale generalnie w całym regionie nastąpił spadek emisji ze wszystkich źródeł, z wyjątkiem sektora transportowego oraz produkcji lodówek i klimatyzatorów.
-
Zanieczyszczenia chemiczne. Wpływają negatywnie zarówno na zdrowie ludzi, jak i kondycję ekosystemów. Substancje niebezpieczne nie są odpowiednio kontrolowane i transportowane. Duże zagrożenie stanowi rtęć, związki zaburzające działanie układu hormonalnego, niebezpieczne związki w produktach elektronicznych i elektrycznych, a także leki i nanomateriały zanieczyszczające na długi czas środowisko. Zredukowano jednak stężenie w powietrzu metali ciężkich i trwałych zanieczyszczeń organicznych.
-
Odpady. Wciąż rośnie objętość odpadów. Potrzebne jest promowanie gospodarki o obiegu zamkniętym. Region paneuropejski może zaoszczędzić aż 1,8 biliona euro poprawiając obieg materiałów w gospodarce, na przykład poprzez regenerację i wydłużenie cyklu życia produktów. Samej Unii Europejskiej usprawniony obieg materiałów mógłby przynieść 1,2 do 3 milionów dodatkowych miejsc pracy. Wyzwaniem jest też niemarnowanie żywności. Około jedna trzecia ziemi uprawnej w Europie dostarcza produktów, które nie są konsumowane, lecz wyrzucane.
-
Zanieczyszczenie wód śródlądowych. W naszym regionie spowodowane przede wszystkim przez rolnictwo, a także przez złe zagospodarowanie ścieków. Ilość i jakość dostępnej wody pitnej mogłaby zwiększyć lepsza koordynacja czworokąta: energia-rolnictwo-bioróżnorodność-gospodarowanie wodami.
-
Zanieczyszczenia gleb. Głównym problemem są zmiany użytkowania ziemi. Gleby są ponadto podatne na zagrożenia związane ze zmianą klimatu, erozją, skażeniami, zasoleniem, powodziami i osuwiskami, co negatywnie wpływa na produkcję żywności.
-
Utrata obszarów zielonych w miastach. Wzmacnia negatywne efekty zmian klimatycznych i niekorzystnie wpływa na zdrowie psychiczne i fizyczne ludzi, a nawet na rozwój poznawczy dzieci;
Jedna planeta nie wystarczy?
Problem stanowi także obecnie model gospodarki surowcami w Europie. Nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych i struktura handlu z innymi regionami sprawiają, że nasze zużycie surowców osiąga poziom naruszający równowagę ekologiczną.
- Gdyby wszyscy ludzie na świecie prowadzili styl życia Europejczyków, potrzebowalibyśmy czterech planet, aby nas utrzymać – mówi dyrektor UNEP na Europę, Jan Dusik. – Pierwszy swego rodzaju raport GEO-6 o stanie środowiska w regionie paneuropejskim pokazuje, na czym powinno opierać się nasze przejście do zielonej, inkluzywnej gospodarki: czyste systemy produkcji, odpowiedzialne wybory konsumenckie, odporne ekosystemy i należyte zarządzanie substancjami chemicznymi – podsumowuje.
Powszechny dostęp do informacji
Obecna na konferencji prof. Jaqueline McGlade, dyrektor wydziału wczesnego ostrzegania i oceny UNEP, zaznaczyła, że do podjęcia wspólnych działań niezbędny jest publiczny dostęp do baz danych. Wyniki licznych badań prowadzonych na obszarze całego regionu są bowiem publikowane z dużym opóźnieniem, co często uniemożliwia ich praktyczne zastosowanie. Jest to jednak problem złożony, wymaga bowiem standaryzacji metod badawczych, rozwiązania problemu finansowania badań, a także zmiany podejścia wśród naukowców. Potrzebę dzielenia się danymi podkreślił także Hugo de Groof, członek Komisji Europejskiej pracujący w generalnej dyrekcji środowiska. Zauważył, że w tym zakresie widoczny jest pewien postęp: w 2007 roku mieliśmy 17 tys. baz danych, teraz jest ich już 80 tys.
Niezbędne jest też włączenie przyszłych pokoleń we wspólne działania. Profesor Henk Scholten, nagradzany wykładowca GIS z Amsterdamu, podał tutaj przykład zorganizowanej akcji, w którą zaangażowano 50 tys. dzieci. Z wykorzystaniem znanej gry komputerowej Minecraft, najmłodsi budowali zabezpieczenia i projektowali rozwiązania architektoniczne służące adaptacji do zmian klimatu. Wykazali się przy tym niestandardowymi pomysłami, stając się nieświadomie ekspertami w planowaniu przestrzennym.
Konferencja została zorganizowana przez Centrum UNEP/GRID-Warszawa, ośrodek realizujący w Polsce misję UNEP (Programu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska). Centrum obchodzi w tym roku jubileusz 25-lecia działalności.
Marta Wierzbowska-KujdaRedaktor naczelna, sozolog Artykuł powstał przy współpracy z Centrum UNEP/GRID-Warszawa