Polskie cele redukcji emisji poniżej unijnego 17,7%. Komisja Europejska a NECPS

© Pcess609

Rekomendacje Komisji Europejskiej (KE) na temat wstępnej wersji Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu do 2030 r. (KPEiK) ukazały się 26 kwietnia br. – dzień po informacji Ministerstwa Klimatu i Środowiska o zamknięciu unijnej procedury naruszeniowej wobec Polski w związku z opóźnieniem przedstawienia projektu. Przyjęty i przekazany do Brukseli na przełomie lutego i marca br. dokument opisywaliśmy szerzej tutaj. Przypomnijmy więc, że uwzględnia on tzw. scenariusz bazowy oparty na już wdrożonych i działających instrumentach (ang. with existing measures – WEM) oraz zakłada takie cele jak 29,8% udziału odnawialnych źródeł energii w końcowym zużyciu energii brutto, 50,1% udziału OZE w elektroenergetyce, 32,1% w ciepłownictwie i chłodnictwie czy 17,7% w transporcie. Zgodnie z projektem redukcja emisji gazów cieplarnianych do końca obecnej dekady ma wynieść 35% w porównaniu do poziomów z 1990 r. Jak niedługo po opublikowaniu projektu stwierdziła wiceministra Urszula Zielińska, realizacja założeń KPEiK wiąże się z nakładami inwestycyjnymi na moce wytwórcze rzędu ok. 300 mld zł. Docelowy dokument, który połączy scenariusz WEM z tzw. scenariuszem ambitnym, mówiącym o wdrażaniu nowych środków polityki energetyczno-klimatycznej (ang. with additional measures – WEM) ma trafić do KE do końca czerwca br.

Czytaj też: Realizacja projektu KPEiK oznacza 300 mld zł inwestycji w źródła wytwórcze. MKiŚ

Projekt KPEiK poniżej unijnych celów

Czego dowiadujemy się z oceny przedstawionej właśnie przez Komisję⁽¹⁾? Główny unijny organ wykonawczy zwraca uwagę, że założenia zaprezentowane przez Polskę w zakresie redukcji emisji, pochłaniania dwutlenku węgla, efektywności energetycznej oraz udziału źródeł odnawialnych pozostają niższe od oficjalnych celów określonych w prawie unijnym. Polski projekt aktualizacji KPEiK zakłada zmniejszenie emisji w sektorach objętych systemem EU ETS o 14,1% w porównaniu z poziomami z 2005 r., podczas gdy wartość wynikająca z rozporządzenia w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego (ang. Effort Sharing Regulation) wynosi 17,7%. Jeśli chodzi o pochłanianie gazów cieplarnianych, KPEiK mówi o usunięciu 6,9 megaton ekw. CO₂ w sektorze użytkowania gruntów i leśnictwa przy 38,098 megatonach wymaganych przez rozporządzenie LULUCF (ang. land use, land-use change and forestry; użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa). W mniejszym stopniu odstajemy od Unii pod względem celów dotyczących efektywności energetycznej (58,5 mtoe⁽²⁾ na tle 58,53 mtoe wynikających z załącznika do dyrektywy o efektywności energetycznej) oraz udziału źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto (wspomniane 29,8% przy 32% z załącznika do rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu).

Na plus transport, na minus - budynki

Komisja dostrzega pozytywne elementy polskiego dokumentu, takie jak podniesienie ambicji redukcyjnych w porównaniu do poprzednich dokumentów, promocja zrównoważonej mobilności miejskiej i transportu publicznego czy szczegółowe cele sektorowe związane z bezpieczeństwem energetycznym i wzmocnieniem odporności na wstrząsy geopolityczne. Doceniony zostaje również zaakcentowanie wsparcia dla wdrażania technologii OZE oraz odchodzenia od węgla (przy równoczesnym stwierdzeniu o potrzebie większej liczby szczegółów i przyspieszenia działań). Po stronie plusów KE zapisuje też zapisy o wewnętrznym rynku energii wspierające społeczności energetyczne czy bilansowanie systemu elektroenergetycznego.

Czego za to w projekcie aktualizacji KPEiK, w przekonaniu KE, brakuje? Na pierwszy plan Komisja wysuwa niedobór treści w odniesieniu do sektora budynków oraz efektywności energetycznej. Jeśli chodzi o budynki, dokument, jak stwierdza Komisja, „nie przedstawia ambitniejszych celów niż cele zawarte w polskiej Długoterminowej strategii renowacji budynków, lecz tylko przywołuje jej główne elementy”. Cele w zakresie efektywności energetycznej, oparte na scenariuszu bazowym, nie są kompatybilne ze wskaźnikami określonymi przez Unię na rok 2030. KE punktuje także brak odpowiedniego wsparcia dla inwestycji w badania i rozwój oraz konkurencyjność w sektorze energetycznym. Niedociągnięcia zostają wytknięte obszarom adaptacji do zmiany klimatu oraz sprawiedliwej transformacji; w kwestii tej ostatniej, projekt aktualizacji KPEiK ma nie zawierać oceny wpływu transformacji na zatrudnienie ani oszacowania tzw. efektów dystrybucyjnych.

Czytaj też: 67 tys. nowych kotłów węglowych w latach 2021-2023. Raport o transformacji budynków w Polsce

Więcej inwestycji

W rekomendacjach Komisji czytamy również o kilku kolejnych kwestiach. Zgodnie z nimi Polska powinna w większym stopniu postawić na redukcję emisji innych gazów cieplarnianych niż dwutlenku węgla (metanu i podtlenku azotu) w takich sektorach jak transport i rolnictwo, ocenić potencjał składowania i transportowania CO₂ i wzmocnić zrównoważoną produkcję biometanu. Zalecenia mówią też o potrzebie zmniejszania popytu na gaz ziemny, wzmocnienia elastyczności systemu elektroenergetycznego i ambitniejszego zwalczania ubóstwa energetycznego. Spełnienie celów energetyczno-klimatycznych wymaga według KE wyższego poziomu inwestycji prywatnych; KPEiK powinien też jasno wskazać kiedy Polska zamierza całkowicie odejść od subsydiowania paliw kopalnych. Przygotowanie planu musi oprzeć się o szeroką partycypację, która obejmie m.in. władze samorządowe i przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego – zaleca Komisja.

NGOs z uwagami do 18 państw

Razem z oceną polskiego dokumentu strategicznego, KE opublikowała analogiczne rekomendacje dotyczące Planu Bułgarii, która nie uwzględniła w nim celów redukcji emisji ani pochłaniania CO₂ w sektorze LULUCF, wzięła jednak pod uwagę kwestię ubóstwa energetycznego i nieznacznie przekroczyła unijne wskaźniki w zakresie udziału OZE w końcowym zużyciu energii brutto (34,1% na tle 33%)⁽³⁾. O mijającym 30 czerwca br. terminie na złożenie ostatecznych wersji Narodowych Planów w dziedzinie Energii i Klimatu (ang. National energy and climate plans – NECPS) przypomina koalicja europejskich organizacji pozarządowych Climate Action Network (CAN). Przedstawiciele unijnego trzecia sektora krytycznie oceniają dokumenty złożone przez państwa członkowskie, zarzucając im zbyt ograniczoną skalę ustanawianych zmian, które mają nie wystarczyć do wypełnienia unijnych celów klimatycznych, a także zobowiązań Porozumienia paryskiego. Podobne obawy w grudniu ub.r. sformułowała sama Komisja⁽⁴⁾, a do zwiększenia tempa redukcji emisji oraz odwrócenia spadkowej tendencji pochłaniania dwutlenku węgla w styczniu br. w opublikowanym raporcie wezwała Europejska Rada Naukowa ds. Zmiany Klimatu (ang. European Scientific Advisory Board on Climate Change)⁽⁵⁾. – NGOs wyrażają zmartwienie faktem, że powyższe odezwy zostały zlekceważone (…) W świetle potrzeby oraz prawnego wymogu poprawienia ostatecznych wersji Narodowych Planów, wzywamy państwa członkowskie i Komisję Europejską do uwzględnienia w dyskusjach następujących uwag – pisze CAN, przedstawiając rekomendacje poprawy dokumentów dla 18 państw⁽⁶⁾.

Czytaj też: Plany klimatu i energii do poprawki

Dekarbonizacja na horyzoncie

Opinie zgromadzone przez Climate Action Network obejmują Plany takich państw jak Chorwacja, Estonia, Niemcy, Grecja, Węgry, Portugalia, Irlandia, Włochy, Francja i Polska. Uwagi na dokumentu naszego kraju przedstawiła Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju. Think-thank zaleca Polsce przyspieszenie inwestycji w odnawialne źródła energii zarówno w elektroenergetyce jak i w ciepłownictwie, m.in. poprzez ustanowienie stref sprzyjających rozwojowi OZE oraz tworzenie społeczności energetycznych. Zalecenia mówią też o zaprzestaniu zużycia paliw kopalnych (węgla i gazu ziemnego) w sektorze budynków do 2030 r. lub wcześniej, a także o przedstawieniu planu odejścia od tych źródeł energii w całej gospodarce.

Jak mówi nam prezes Fundacji oraz ekspert Koalicji Klimatycznej dr Wojciech Szymalski, „trochę poniżej oczekiwań” pozostają Plany nawet najbardziej do tej pory zaangażowanych w transformację państw. – Rekomendacje pokazują, co można najłatwiej i najszybciej zrobić, aby poprawić osiągalność unijnych celów energetyczno-klimatycznych. W przypadku Polski chodzi m.in. o redukcję emisji w sektorze budynków – stwierdza nasz rozmówca. Jak dodaje, instytucje publiczne realizujące programy takie jak Czyste Powietrze powinny aktywniej przedstawiać ofertę dotyczącą termomodernizacji oraz wymiany źródeł ciepła, niwelując tym samym problem ubóstwa energetycznego. – W ostatecznej wersji KPEiK warto też potraktować wreszcie na serio kwestię sprawiedliwej transformacji, tak aby wszystkie regiony węglowe przedstawiły swój plan przemian i mogły otrzymać odpowiednie wsparcie – kontynuuje Szymalski. Ekspert przypomina o potrzebie wzmocnienia rozwoju źródeł odnawialnych oraz kompatybilnych z nimi sieci elektroenergetycznych. Ostatecznym horyzontem KPEiK, dodaje prezes Fundacji Instytut na rzecz Ekorozwoju, powinna być całkowita dekarbonizacja, oznaczająca również odejście od gazu ziemnego. – Warto już teraz zacząć się do tego przygotowywać; naszym celem jest przecież neutralność klimatyczna – podsumowuje.

Szymon Majewski
Dziennikarz