Zbieranie zakaźnych odpadów medycznych i weterynaryjnych. Konieczność czy sposób na łamanie prawa?

Żaneta Sobczak
Kierownik Działu Handlowego w Zakładzie Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w Koninie. © Prawa zastrzeżone

Zbieranie zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych poza miejscem ich wytworzenia z mocy art. 23 ust. 2 pkt 3 i 4 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t.j. Dz.U.2023 poz. 1587) jest zabronione. Ustawodawca przewidział wyjątek od tej zasady dopuszczając ich zbieranie wówczas, gdy jest ono konieczne ze względów bezpieczeństwa lub w celu zapewnienia ciągłości tego procesu. Zgodnie z art. 23 ust. 4 ww. ustawy kompetencje oceny zasadności stosowania procesu zbierania przedmiotowych odpadów powierzono marszałkowi województwa właściwemu ze względu na miejsce ich zbierania.

Ile zatem sytuacji koniecznych do udzielenia zezwolenia na zbieranie rzeczonych odpadów dostrzegli marszałkowie 16 województw w naszym kraju? Czy wydane decyzje nie są nadużywane?

44 decyzje zezwalających na zbieranie odpadów zakaźnych

Związek Pracodawców Zakładów Termicznego Przekształcania Odpadów Przemysłowych i Medycznych Na rzecz Ochrony Zdrowia i Środowiska [ZPZTPO], jako organizacja skupiająca 90 % krajowych podmiotów zajmujących się gospodarowaniem odpadami zakaźnymi, chce aktywnie wspomagać organy publiczne w zapewnieniu bezpieczeństwa epidemicznego i zdrowotnego ludzi zamieszkujących terytorium naszego kraju. Dlatego też organizacja ta podejmuje się działań na rzecz tworzenia spójnego prawa, promowania jego jednolitej interpretacji i stosowania wobec wszystkich przedsiębiorców prowadzących działalność w przedmiotowym zakresie.

Związek Pracodawców Zakładów Termicznego Przekształcania Odpadów Przemysłowych i Medycznych Na rzecz Ochrony Zdrowia i Środowiska, korzystając z prawa dostępu do informacji publicznej ustalił, iż  w 2023 roku i  w I połowie 2024 roku wydano 44 decyzje uprawniające  podmioty do zbierania zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych, w tym 7 (siedem) prowadzącym instalacje termicznego przekształcania odpadów (ITPO) – patrz ilustracja.

Decyzje w 2023 roku i w I połowie 2024 roku w Polsce wydane na zbieranie zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych.© Prawa zastrzeżone.

Czytaj: Liczba instalacji do unieszkodliwiania odpadów medycznych i niebezpiecznych niewystarczająca do potrzeb

Wśród decyzji uprawniających do zbierania rzeczonych odpadów  na szczególną uwagę zasługuje zezwolenie dopuszczające do zbierania na terenie jednego województwa w centralnej części kraju, przez jeden podmiot, w tym samych czasie aż 600 Mg odpadów, łącznie 20 940 Mg/rocznie. Jej treść wydaje się co najmniej dyskusyjna z dwóch powodów: po pierwsze – decyzja na zbieranie przez jeden podmiot odpadów zakaźnych medycznych i weterynaryjnych powinna być warunkowana  optymalizowaniem czasu i warunków ich magazynowania (vide Dz.U. poz. 1742 z 2020 r.), po drugie – całoroczna masa tych odpadów, na które podmiot ten uzyskał  zezwolenie, stanowi blisko 1/3 ich całego rynku w Polsce. Czy magazynowanie tak dużych ilości odpadów zakaźnych w jednej lokalizacji jest faktycznie konieczne dla zachowania bezpieczeństwa oraz ciągłości odbioru odpadów od ich wytwórców z terenu tego województwa?  Czy ilości odpadów przewidziane do zbierania wskazaną decyzją są w pełni zagospodarowane zgodnie z optymalizacją tego procesu?

ZPZTPO w drodze dostępu do informacji publicznej uzyskał i przeanalizował materiał pozwalający prześledzić drogę zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych zebranych przez tenże podmiot na terenie dwóch województw.

Podróżujące odpady zakaźne

W 2023 r. podmiot, o którym mowa, w miejscu zbierania na terenie jednego województwa w centralnej części kraju przyjął 12 668,6310 Mg odpadów zakaźnych, z których ok. 80% zostało wytworzonych na terenie tego województwa, pozostałe odpady pochodziły z 15 innych województw. Spośród odpadów zakaźnych zgromadzonych w tym punkcie zbierania 9 184,2118 Mg (ok. 90%) zostało zagospodarowane na terenie województwa, na którym zostały zebrane, 1 192,3897 Mg przekazano do zagospodarowania na terenie 7 innych województw.

W drugim miejscu prowadzenia procesu zbierania, na terenie jednego z województw w północnej części kraju, spółka ta przyjęła 1 756,8135 Mg odpadów zakaźnych, z których ok.70% zostało wytworzonych na terenie tego województwa, pozostałe odpady pochodziły  z 8 innych województw. Tylko 508,8592 Mg odpadów, czyli zaledwie 29%, zostało zagospodarowane na terenie województwa, na którym spółka je zebrała, pozostałe 1 249,2321 Mg odpadów (71%) zostało przekazane do miejsc zbierania odpadów tej spółki na terenie innych województw.

Podobny sposób postępowania z odpadami zakaźnymi został powtórzony w pierwszym półroczu 2024 r. Ilustrują to  tabele nr 1 i 2 z danymi dla odpowiednich miejsc ich zbierania.

Tabela nr 1. Dane dla miejsca zbierania odpadów w województwie w centralnej części kraju.

Tabela nr 2. Dane dla miejsca zbierania odpadów w województwie w północnej części kraju.

Daleko od zasady bliskości

Przedstawione dane tylko dla jednej ze spółek zbierających odpady zakaźne na terenie naszego kraju obnażają wykorzystywanie miejsc ich zbierania jako punktów przeładunkowych utrudniających śledzenie sposobu postępowania z nim i ułatwiających przemieszczanie ich poza województwa, na których powinny być zagospodarowane w instalacjach posiadających wolne moce przerobowe. Jak się to ma do ducha i treści obowiązującego w tym zakresie prawa, w szczególności „zasady bliskości”?

Podmioty posiadające uprawnienia do zbierania zakaźnych odpadów medycznych i weterynaryjnych to nie jedyni przedsiębiorcy zajmujący się działalnością związaną z gospodarką odpadami zakaźnymi. Podmioty, które nie uzyskały zezwoleń w ww. zakresie, a które posiadają podpisane umowy z wytwórcami odpadów zakaźnych, również są zobowiązane do zachowania ciągłości odbiorów tychże odpadów. Tacy przedsiębiorcy jedynie transportują odpady bezpośrednio od ich wytwórców do miejsca unieszkodliwienia - instalacji termicznego ich przekształcania. W takim przypadku śledzenie sposobu postępowania z tymi odpadami jest wysoce transparentne. Jednak, jest to mało prawdopodobne lub nawet niemożliwe w przypadku podmiotów posiadających miejsca tymczasowego gromadzenia odpadów zakaźnych - zbieranych na terenie różnych województw. Zatem, na wybór odbiorcy zakaźnych odpadów przez jego wytwórcę powinny mieć wpływ nie tylko względy materialne, ale przede wszystkim bezpieczeństwo zdrowotne społeczeństwa oraz  odpowiedzialność za zgodne z prawem postępowanie z nimi.

Dokonana przez ZPZTPO analiza materiału pozyskanego w drodze dostępu do informacji publicznej, odebranego z urzędów marszałkowskich oraz Ministerstwa Klimatu i Środowiska, skłania do dyskusji m. in. nad tym, czy wobec faktycznego nieprzestrzegania w Polsce warunków określonych w decyzjach uprawniających do zbierania zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych – wydawanie, stosowanie i legalizowanie zezwoleń utrudniających  śledzenia  drogi ich przepływów, jest zasadne i konieczne?

Czy wszystkie roczne zezwolenia mają sens?

Warto również byłoby zastanowić się nad celowością wydawania rocznych zezwoleń na zbieranie odpadów o charakterze zakaźnym podmiotom prowadzącym instalacje, które wykorzystują je jedynie podczas postoju technologicznego. Marszałkowie tylko części województw naszego kraju wymagają posiadania tychże pozwoleń przez prowadzących  instalacje, a przecież interpretacja i stosowanie przepisów powinna być spójna i zupełna we wszystkich z 16 województw.

Czytaj: Problemy gospodarki odpadami przemysłowymi a KPGO 2028

Przedsiębiorstwa zrzeszone w ZPZTPO to firmy prowadzące instalacje, które podlegają rygorystycznym przepisom prawa zarówno w zakresie procesu spalania jak i magazynowania odpadów. To najczęściej i najwnikliwiej kontrolowane podmioty podchodzące z pełną świadomością do zagrożeń wynikających z niespójności prawa, braku jego jednolitej wykładni i spójnego oraz zupełnego stosowania.  Dlatego dane przedstawione w tym opracowaniu oraz wnioski z nich wynikające ZPZTPO dedykuje organom rzeczowo i miejscowo właściwym w stanowieniu i stosowaniu prawa należytego  w sprawie zezwoleń na zbieranie zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych.

Żaneta Sobczak

Artykuł powstał we współpracy ze Związkiem Pracodawców Zakładów Termicznego Przekształcania Odpadów