© Ilya Mikhaylov
Gatunki obce a bioróżnorodność
Na terenie Unii Europejskiej występuje około 12 tys. gatunków obcych z których 10-15 % rozmnożyło się i szeroko rozprzestrzeniło, powodując zagrożenie dla bioróżnorodności oraz negatywne skutki gospodarcze i społeczne.
Przyjmując komunikat Komisji „Nasze ubezpieczenie na życie i nasz kapitał naturalny - unijna strategia różnorodności biologicznej na okres do 2020 r." (KOM(2011)244 z 3.05.2011), Unia zobowiązała się do powstrzymania do 2020 r. utraty różnorodności biologicznej. W tym celu postanowiono ustanowić ramy prawne dla działań zapobiegawczych, minimalizujących i ograniczających niekorzystny wpływ inwazyjnych gatunków obcych.
Rozporządzenie w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych
Ramy te ustanowiono w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych (Dz.Urz. L 317 z 4.11.2014 , s.35).
Rozporządzenie wchodzi w życie już 1 stycznia 2015 r., warto więc poznać przyjęte przez nie środki ochronne, które rodzić będą konkretne obowiązki państw, osób prawnych i fizycznych.
Środki stosowane przez państwa członkowskie
Zgodnie z rozporządzeniem Komisja Europejska będzie prowadziła wykaz inwazyjnych gatunków obcych, stwarzających zagrożenie dla Unii Europejskiej. Rozporządzenie określa kryteria uzupełniania tworzenia wykazu, w tym dowody naukowe i nowy instrument pozwalający ocenić potencjalną szkodliwość gatunku-ocenę ryzyka.
W terminie 18 miesięcy od przyjęcia wykazu unijnego, państwa członkowskie ustanawiają swój system nadzoru, w którym rejestrują występowanie w środowisku gatunków inwazyjnych.
Państwa członkowskie będą musiały podjąć działania w celu zapobieżenia niezamierzonemu wprowadzeniu lub rozprzestrzenianiu gatunków inwazyjnych. Akt zakazuje ośmiu zamierzonych działań: wprowadzania na terytorium Unii (w tym tranzytu), przetrzymywania i hodowania (nawet w obiekcie izolowanym), przywożenia, wywożenia i przemieszczania w granicach Unii (za wyjątkiem transportu związanego z eliminacją), wprowadzania do obrotu, wykorzystywania i wymieniania, zezwalania na rozmnażanie, hodowlę i uprawę (nawet w obiekcie izolowanym) oraz wprowadzania do obrotu.
W drodze odstępstwa od powyższych zakazów (z wyjątkiem wprowadzania do obrotu) państwa członkowskie ustanawiają system zezwoleń dla ośrodków prowadzących badania naukowe lub ochronię ex situ.
W przypadku, gdy państwo członkowskie stwierdzi, że gatunek może być inwazyjny i ma dowód na obecność lub zagrożenie tego gatunku, nie znajdującego się w wykazie, może podjąć środki nadzwyczajne, dążące do wprowadzenia zakazów.
Rozporządzenie wprowadza odrębne regulacje dla inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla regionu oraz gatunków rodzimych w Unii, jak również dla inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla państwa członkowskiego.
Akt zobowiązuje państwa do identyfikacji priorytetowych dróg przenoszenia gatunków obcych i przyjęcia w ciągu trzech lat planu lub planów działania w celu rozwiązania problemu przenoszenia nimi gatunków inwazyjnych. Półtora roku od przyjęcia unijnego wykazu mają zaś państwa na przyjęcie systemu nadzoru gatunków inwazyjnych, w celu zapobiegania ich rozprzestrzenianiu w Unii. System ma umożliwić wczesne wykrywanie i szybką eliminację na początkowym etapie inwazji. Możliwe jest odstępstwo od obowiązku eliminacji, gdy jest ona niewykonalna. Państwo powinno wydać wtedy odpowiednią decyzję i powiadomić Komisję, która może decyzje odrzucić. W przypadku trwałości decyzji państwo stosuje środki izolacyjne.
Rozporządzenie zobowiązuje również państwa członkowskie do stworzenia w terminie do 2 stycznia 2016 r. struktur kontrolujących i zapobiegających zamierzonemu wprowadzaniu do Unii inwazyjnych gatunków obcych, stwarzających zagrożenie.
W terminie 18 miesięcy od umieszczenia w wykazie unijnym, państwa muszą wprowadzić też środki zaradcze wobec gatunków inwazyjnych, które rozprzestrzeniły się na szeroką skalę. Powinny one obejmować działania fizyczne, chemiczne i biologiczne.
Wobec ekosystemów, które zostały zniszczone lub uszkodzone przez inwazyjne gatunki obce, państwa powinny podjąć działania rewitalizacyjne, proporcjonalne do korzyści z renaturalizacji.
Przepisy horyzontalne i dotyczące osób fizycznych
Rozporządzenie zawiera też przepisy horyzontalne dotyczące:
- odzyskiwania kosztów, zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”,
- współpracy i koordynacji państw członkowskich oraz państw, z którymi zostały zawarte umowy międzynarodowe.
Dwie regulacje mogą dotyczyć osób fizycznych. Zwierzęta domowe należące do inwazyjnych gatunków, a przetrzymywane w celach niekomercyjnych, mogą być zatrzymane do końca ich życia, po spełnieniu określonych obowiązków. Posiadacze stad handlowych inwazyjnych gatunków obcych, nabytych przed ich umieszczeniem w wykazie unijnym, mogą przez dwa lata przetrzymywać i przemieszczać żywe osobniki, w celu ich przekazania ośrodkom naukowym, instytucjom zapewniającym ochronę ex situ lub prowadzącym działalność medyczną.
Adam ErechemlaDziennikarz, prawnik
