Kontrola objęła instytucje nadzorujące śluzy, jazy i zapory. Według NIK skontrolowane instytucje nadzorujące stan budowli nie dysponowały rzetelnymi danymi m.in. z powodu nieprecyzyjnego prawa i słabej współpracy. Z kolei zarządcy budowli - często z braku środków - nie wykonywali otrzymanych zaleceń pokontrolnych.
NIK objęła kontrolą budowle piętrzące wodę I i II klasy ważności zarządzane przez regionalne zarządy gospodarki wodnej w latach 2013-2014. Do tych klas zaliczane są budowle najważniejsze dla polskiej gospodarki.
Rozbieżności w składanych raportach
Instytucje nadzorujące nie miały rzetelnych informacji o budowlach. Bazy danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW), Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego (GUNB) oraz regionalnych zarządów gospodarki wodnej różniły się zarówno pod względem liczby, nazewnictwa, klasy ważności poszczególnych budowli, jak i oceny ich stanu technicznego czy stanu bezpieczeństwa.
Te rozbieżności były efektem m.in. nieprecyzyjnych przepisów, które nie podają jednolitej definicji "budowli piętrzących wodę" oraz braku obowiązujących zasad ocen tych budowli. Kolejną przyczyną była niedostateczna współpraca organów nadzoru budowlanego z IMGW, pełniącym państwową służbę dot. bezpieczeństwa budowli piętrzących.
W rezultacie, co roku IMGW i GUNB przedstawiały organom rządowym dwa oddzielne raporty, które zawierały różne dane i rozbieżne oceny.
NIK pozytywnie oceniła zapewnienie przez dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej okresowych kontroli wszystkich zarządzanych budowli piętrzących wodę I i II klasy ważności w latach 2013-2014. Z kolei GUNB podczas kontroli pominął budowle w stanie zagrażającym lub mogącym zagrażać bezpieczeństwu.
Ponad połowy zaleceń nie wykonano
Jak pokazały badania IMGW, główne przyczyny pogarszającego się stanu technicznego budowli to: wiek budowli (ok. 70 proc. ma więcej niż 30 lat), błędy projektowe, wadliwe wykonawstwo oraz opóźnienia w prowadzeniu prac remontowych i modernizacyjnych.
W latach 2010-2014 IMGW ocenił 122 budowle piętrzące I i II kl. ważności należące do Skarbu Państwa i zarządzane przez regionalne zarządy gospodarki wodnej. Stan bezpieczeństwa 12 budowli oceniono jako mogący zagrażać bezpieczeństwu, a jednej - jako zagrażający bezpieczeństwu.
W wyniku kontroli, przeprowadzonych przez pracowników regionalnych zarządów gospodarki wodnej i IMGW oraz inspektorów nadzoru budowlanego, wydano 543 zalecenia pokontrolne, z których na koniec 2014 r. ponad połowy w ogóle nie podjęto.
Przykładem takiego zaniechania jest Śluza Okole na Kanale Bydgoskim, gdzie nie realizowano zaleceń z trzech kolejnych kontroli, przeprowadzonych w 2013 r. i w 2014 r., mimo że w ocenie IMGW stan budowli mógł zagrażać bezpieczeństwu ludzi.
Brak funduszy przyczyną opóźnień
Późna realizacja zaleceń pokontrolnych lub ich niewykonanie wynikały przede wszystkim z trudnej sytuacji finansowej RZGW. Inną przyczyną były opóźnienia po stronie Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej w zatwierdzaniu planów działalności dyrektorów zarządów regionalnych, co sprawiało, że formalnie mieli oni mniej niż pół roku na realizację zadań.
Dodatkowo, brak określonych terminów wykonania zaleceń pokontrolnych lub wskazywanie odległych terminów ich realizacji nie motywowało do podejmowania działań.
Potrzebna jest rzetelna współpraca i nowe prawo
W związku z przeprowadzoną kontrolą Izba skierowała do kilku instytucji wnioski, które w ocenie NIK pomogą usprawnić system nadzoru nad bezpieczeństwem budowli piętrzących wodę.
Do Ministra Środowiska zwrócono się o ujednolicenie definicji urządzenia wodnego, budowli przeciwpowodziowych i budowli piętrzącej (w ustawie Prawo wodne oraz w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 r. ws. warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie).
Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego oraz Dyrektor IMGW otrzymali natomiast wnioski o podjęcie rzetelnej współpracy. IMGW ma dodatkowo w porozumieniu z regionalnymi zarządami gospodarki wodnej zająć się sprawdzeniem, uzupełnieniem i ujednoliceniem danych zawartych w informatycznej bazie SEKOP (System Ewidencji i Kontroli Obiektów Piętrzących). Chodzi przede wszystkim o liczbę i nazwy budowli piętrzących wodę i tworzonych przez nie obiektów oraz przypinanie im klas ważności.
Rzecznik ministerstwa środowiska Jacek Krzemiński w przesłanym PAP oświadczeniu przyznał, że ustalenia i zalecenia NIK potwierdzają konieczną potrzebę uporządkowania gospodarki wodnej. - Dlatego też w resorcie środowiska przygotowujemy projekt ustawy Prawo wodne, gdzie znajdą się także zapisy porządkujące odpowiedzialność za budowle hydrotechniczne, w tym także za budowle piętrzące oraz w oparciu o te przepisy zostanie usprawnione zarządzanie i finansowanie wszystkich zadań z zakresu gospodarki wodnej - wskazał.
Opracowano na podstawie PAP.
Marta Wierzbowska-KujdaRedaktor naczelna, sozolog
