Niewidzialna architektura jest modna, ale szkodliwa dla ptaków

Ptak za szybą
© theonlyspezy

Szkło i wszelkie przezroczystości w architekturze są jednym z elementów, które nadają lekkości miejskiemu budownictwu. Są też istotnym elementem tkanki budowlanej, dającym wysokie walory estetyczne. Niestety, takie rozwiązania stwarzają problem kolizji ptaków ze szklanymi elewacjami i przezroczystymi powierzchniami. Problem ten został zidentyfikowany ponad 25 lat temu w USA i Kanadzie. Coraz częściej zaczynamy o nim mówić w Europie, także w Polsce. Świadomość w tym zakresie jest w dalszym ciągu niewystarczająca, w szczególności w środowisku projektantów architektury miejskiej i budownictwa. Temat ten został podjęty przez polskich specjalistów i naukowców z PTA w opracowaniu „Ochrona ptaków przed kolizjami ze szklanymi budynkami. Praktyczne i skuteczne rozwiązania⁽¹⁾”, w którym zostało opisane zjawisko, ale też przedstawiono praktycznie rozwiązania, które można wdrażać już dziś, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Śmiertelność ptaków – kilka liczb

Ptaki giną najczęściej na skutek działalności człowieka. Najczęściej przytaczanymi danymi są te dotyczące rynku w USA, gdyż tam właśnie najdokładniej zbadano skalę zjawiska. W ciągu roku najwięcej ptaków ginie w styczności z kotami (ok. 4 mld), budynkami (1 mld), pojazdami (340 mln), infrastrukturą sieciową (57 mln) oraz wiatrakami (328 tys.).

W przypadku Polski niestety nie podaje się pełnych danych ze względu na ich brak. Jeśli są, to dotyczą kolizji z ekranami akustycznymi i wiatami przystankowymi. Jak czytamy w poradniku PTA, w Polsce w kontakcie z kotami ginie szacunkowo 135 mln ptaków (obszary wiejskie), budynkami – brak danych, pojazdami – 50 mln, wiatami (1 mln), wiatrakami (farmami powyżej 30 MW) – 10 tys. Natomiast w wyniku kolizji z infrastrukturą przesyłową ginie kilka tysięcy bocianów. Na łamach Teraz-Środowisko.pl pisaliśmy o kolizjach ptaków z turbinami wiatrowymi - w tym obszarze także występuje realny problem braku dostępu do danych czy wiarygodnej oceny zjawiska.

Czytaj: Inwazje biologiczne największym zagrożeniem dla różnorodności ptaków i ssaków

W czym tkwi problem? W niestosowaniu rozwiązań, które mogą zminimalizować wpływ urbanizacji na środowisko. Do kolizji ptaków dochodzi ze względu na m.in. efekt lustra (odbicie krajobrazu, efekt latarni morskiej (zanieczyszczenie sztucznym światłem), przezroczystości elementów szklanych. Ptaki mają ograniczoną percepcję ze względu na budowę anatomiczną czaszki, co oznacza, że pole widzenia jest zawężone i nie umożliwia wystarczającego widzenia stereoskopowego (przestrzennego). Nocni migranci są dziesięć razy bardziej podatni na kolizje od gatunków wędrujących w ciągu dnia. Większość ich kolizji ma miejsce nad ranem, gdy kończąc lot szukają odpowiedniego miejsca do lądowania. Jeżeli chodzi o pory roku, to najwięcej kolizji notowanych jest w okresach intensywnych przemieszczeń ptaków, czyli wiosennej i jesiennej migracji.

Co można zrobić?

Jest wiele rozwiązań i pomysłów, które można wdrażać już na etapie projektowania budynków. Z wielu badań i doświadczeń autorów cytowanego przez nas poradnika wynika, że nawet stosunkowo niskie i nieduże budynki generują śmiertelność ptaków. W tym przypadku kluczowe jest unikanie umiejscowienia nowych budynków na przykład w tzw. „wąskim gardle” szlaku migracyjnego. Można w tym zakresie także unikać wysokich zabudowań.

- Projektanci i architekci przede wszystkim powinni uwzględnić proste rozwiązania bazujące na ograniczaniu dużego udziału przeszkleń. Dotyczy to głównie dużych obiektów takich jak np. biurowce, gdzie szklane fasady generują również problem związany z przegrzewaniem latem i wychładzaniem w miesiącach zimowych wnętrza obiektu, co generuje koszty związane z klimatyzacją oraz ogrzewaniem a więc oznacza dalsze oddziaływanie na środowisko w postaci zwiększonego śladu węglowego – mówi w komentarzu dla Teraz-Środowisko.pl ornitolog Aleksandra Szurlej-Kielańska, właściciel firmy consultingowej TACTUS oraz prezes Stowarzyszenia Wspierania Inwestycji Przyjaznych PTA.com.

Kolejnym rozwiązaniem może być wyeliminowanie z projektów budynków przeszkleń osiowych i narożnych lub po prostu uwzględnienie rozwiązań aranżacyjnych pozwalających na ich zabezpieczenie przed kolizjami ptaków, czyli sprawienie, że staną się dla ptaków widoczne. Mogą to być tzw. markery graficzne w postaci kropek lub pasów o odpowiednim układzie lub zastosowanie specjalnego szkła – dodaje. Stosowane powszechnie naklejki sylwetek ptaków drapieżnych są nieskuteczne i nie są rekomendowane. Najlepszym rozwiązaniem jest unikanie jakichkolwiek zbędnych przeszkleń o znacznych powierzchniach, w szczególności powyżej 2 m³, na wysokościach do 3 m powyżej gruntu.

Co najważniejsze, planując zarówno zagospodarowanie działki, jak i aranżowanie przestrzeni całych założeń architektonicznych w miastach, powinniśmy mieć na uwadze, aby w bezpośrednim sąsiedztwie obiektów z przeszkleniami nie planować nasadzeń zieleni wysokiej, a w przypadku istniejącej zieleni zabezpieczyć szklane powierzchnie.

- Kolejnym ważnym rozwiązaniem jest odpowiedni projekt oświetlenia uwzględniający minimalizowanie zanieczyszczenia sztucznym światłem⁽²⁾ ciemnego nieba. To zjawisko nazwane przez naukowców jako ALAN (artificial light at night) jest również odpowiedzialne za kolizje ptaków. Odpowiednie oprawy oświetleniowe kierujące światło w dół, odpowiednia barwa oświetlenia, automatyzacja oświetlenia, czyli w miejscach, gdzie to możliwe, z wykorzystaniem czujników ruchu. To podstawowe zasady pozwalające na ochronę nieba i ptaków. Nie bez znaczenia jest również rezygnacja ze zbędnego oświetlenia dekoracyjnego w postaci: oświetlenia od dołu elewacji obiektów czy oświetlenia zieleni – wyjaśnia Aleksandra Szurlej-Kielańska.

Czytaj: Na 10 zidentyfikowanych zagrożeń, aż 6 dotyczy środowiska przyrodniczego

Ponadto zaleca się m.in. rezygnację ze stosowania wysokorefleksyjnego szkła atrium z otwartym dachem, użycie szkła kolorowego mlecznego, stosowanie żaluzji i przesłon ruchomych. Rezygnację z atrium z otwartym dachem.

Deweloperom może pomóc certyfikacja budynków w systemie LEED i BREEAM, które uwzględniają ochronę bioróżnorodności. Na polskim rynku pojawił się certyfikat BiodiverCity, który całkowicie poświęcony jest ochronie lokalnej bioróżnorodności.

Patrycja Rapacka
Redaktor

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.