Jak chronimy w Polsce zwierzęta doświadczalne

© Antagain

Ustawa wchodzi w życie 27 maja bieżącego roku i uchyla ustawę z dnia 21 stycznia 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach (Dz.U. z 2005 r. nr 33, poz.289).

Przepisy wykonawcze wydane na podstawie uchylanej ustawy zachowują moc do dnia wydania nowych, przy czym określone zostały maksymalne terminy ich obowiązywania.

Akt dokonuje wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/63/UE z dnia 22 września 2010 r. w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych (Dz.Urz. L 276 z 2010, s.33).

Zakres ustawy

W ustawie określone zostały zasady i warunki ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych w tym:

1. zasady:

• wykonywania procedur i przeprowadzania doświadczeń,
• prowadzenia działalności przez hodowców, dostawców i użytkowników,
• przeprowadzania kontroli hodowców, dostawców i użytkowników,

2. warunki utrzymywania zwierząt oraz sposób postępowania z nimi,

3. zadania i kompetencje komisji etycznych do spraw doświadczeń na zwierzętach.

Zasady regulacji

Przepisy dotyczące zasad wykonywania procedur i przeprowadzania doświadczeń zostały skonstruowane tak, aby uwzględnić zasadnicze dla regulacji zasady:

• zastąpienia - oznaczającą, że procedury mogą być wykonywane tylko w przypadku, w którym nie można zastosować alternatywnych metod badawczych, bez wykorzystania żywych zwierząt,
• ograniczenia, która nakazuje ograniczenie liczby zwierząt wykorzystywanych w procedurze do ilości niezbędnej do osiągnięcia jej celów; w Europie wykonuje się coraz mniej eksperymentów na zwierzętach,
• udoskonalenia - oznaczającą, że zwierzęta powinny być utrzymywane w warunkach odpowiednich dla gatunku, a metody badawcze tak dobrane, by ograniczyć lub wyeliminować stres, ból i cierpienie.

Powyższe zasady, określone w dyrektywie 2010/63/UE, znane są jako „3 R” – replacement, reduction and refinement.

Procedury

Procedury z użyciem zwierząt mogą być wykonywane tylko w ściśle określonych celach:

1. prowadzenia badań

• podstawowych,
• niektórych stosowanych, których celem jest zapobieganie chorobom, diagnozowanie lub leczenie chorób albo dysfunkcji u ludzi, zwierząt i roślin oraz ocena, wykrywanie regulacja lub zmiana stanów fizjologicznych ludzi, zwierząt lub roślin; przy wskazaniu badań ustawa odwołuje się do ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. z 2010 r., poz. 615).

2. zapewnienia dobrostanu zwierząt oraz poprawy warunków chowu i hodowli zwierząt gospodarskich,

3. opracowania i produkcji produktów leczniczych, środków spożywczych i pasz,

4. ochrony środowiska naturalnego w interesie zdrowia lub dobrostanu ludzi i zwierząt,

5. kształcenia na poziomie wyższym lub szkolenia dla nabycia i doskonalenia umiejętności zawodowych.

Procedurą jest każda forma wykorzystania zwierząt do celów wymienionych w powyższych pięciu punktach, mogąca spowodować u zwierzęcia ból, cierpienie, dystres lub trwałe uszkodzenie organizmu, w stopniu równym ukłuciu igłą lub intensywniejszym, a także czynności mające na celu lub mogące spowodować urodzenie się lub wylęg zwierzęcia albo powstanie i utrzymanie genetycznie zmodyfikowanej linii zwierząt w warunkach bólu, cierpienia, dystresu lub trwałego uszkodzenia organizmu, w stopniu równym ukłuciu igłą lub intensywniejszym.

Ustawa zabrania wykonywania procedur w celu uzyskania danych, które zostały uzyskane w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, w wyniku wykorzystania procedur dozwolonych przez prawo unijne oraz procedur wiążących się z dotkliwym bólem, cierpieniem lub dystresem, mogącym mieć długotrwały charakter i niemożliwym do złagodzenia. Zabrania też wykonywania zabiegów uniemożliwiających zwierzętom wydawanie głosu podczas procedury. Nie można wykonywać procedur z wykorzystaniem małp człekokształtnych. Badania z wykorzystaniem zwierząt dzikich i bezdomnych będą mogły być wykonywane tylko w wyjątkowych i uzasadnionych przypadkach. O ponownym wykorzystaniu zwierzęcia decyduje lekarz weterynarii, zgodnie z przepisami ustawy.

Zasadą jest, że procedury wykonywane są w ośrodku użytkownika wpisanego do rejestru prowadzonego przez ministra właściwego do spraw nauki; procedura może być wykonana w środowisku życia zwierzęcia dzikiego, jeśli tylko tak można osiągnąć jej cel i zmniejszy to stres zwierzęcia.

Wpis do rejestru i przepisy karne

Prowadzenie chowu, hodowli, dostarczanie zwierząt i wykonywanie procedur wymagają wpisu do odpowiedniego rejestru. Wniosek o stwierdzenie ustawowych wymagań, podmioty zamierzające podjąć taką działalność składają do powiatowego lekarza weterynarii, który wydaje decyzje pozwalającą ministrowi właściwemu do spraw nauki na wpis do rejestru, prowadzanego w formie elektronicznej. Kontrolę w zakresie realizacji zobowiązań wynikających z wpisu do rejestru prowadzi powiatowy lekarz weterynarii.

Organami właściwymi do udzielania i zmian zgód na przeprowadzanie doświadczeń są: Krajowa Komisja Etyczna do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach i lokalne komisje etyczne so spraw doświadczeń na zwierzętach.

Ustawa zawiera przepisy karne i kary administracyjne. I tak np. przestępstwem, zagrożonym karą do 3 lat pozbawienia wolności jest spowodowanie śmierci zwierzęcia w wyniku procedury bez odpowiedniej zgody. Prowadzenie działalności bez wpisu do rejestru podlega administracyjnej karze pieniężnej.

Ustawa stanowi kompromis między naukowcami, a organizacjami chroniącymi prawa zwierząt.

Adam Erechemla
Dziennikarz, prawnik