Brak krajowej koncepcji zagospodarowania przestrzennego to poważny problem

© Francesco Scatena

Przedstawiciele Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polskiej Akademii Nauk (KPZK PAN) przyjrzeli się gospodarce przestrzennej Polski. W przygotowanej przez 19 członków KPZK PAN analizie⁽¹⁾ „Przestrzenne Zagospodarowanie Kraju – perspektywa długookresowa” wskazuje się, że obecnie największe zagrożenie dla prowadzenia spójnej gospodarki przestrzennej w kraju stanowi brak dokumentu określającego organizację przestrzenną państwa, jakim była obowiązująca od 2011 r. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (zlikwidowana na mocy przyjętej w 2020 r. nowelizacji Ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju). Jednocześnie – wskazują przedstawiciele KPZK PAN – przewidywany w ustawie nowy zintegrowany dokument, jakim miała być Koncepcja Rozwoju Kraju 2050, nie powstał.

- To stan bardzo niekorzystny – może doprowadzić do stosowania krótkookresowych, przyczynkowych działań, wyznaczanych przez interesy doraźne i partyjne. Bez dokumentu krajowego polska przestrzeń nie jest chroniona przed (nie zawsze merytorycznie dopracowanymi) projektami inwestycyjnymi – wskazuje komitet.

Eksperci wyjaśniają, że krajowy dokument dotyczący zagospodarowania przestrzennego stanowi naturalną płaszczyznę godzenia celów ochrony klimatu i środowiska z celami rozwoju gospodarczego, a jego brak oznacza narastanie konfliktów społecznych i przyrodniczych, ograniczając tym samym przyszłe możliwości rozwojowe kraju. - Dokumentu krajowego potrzebują również władze samorządowe wszystkich szczebli, aby zgodnie z zasadą subsydiarności, móc prowadzić efektywną politykę przestrzenną – dodano.

Kryzys gospodarki przestrzennej w Polsce trwa od wielu lat. Planowana reforma systemu planowania przestrzennego wniesie wiele pozywanych aspektów, zabrakło w niej jednak rozwiązania kilku kwestii – mówi prof. dr hab. Przemysław Śleszyński z IGiPZ PAN.

W swoim stanowisku Prezydium PAN opowiada się za jak najszybszym zdefiniowaniem celów zagospodarowania przestrzennego kraju oraz nadanie im odpowiedniej mocy prawnej.

Główne wyzwania środowiskowe

W dokumencie opisano zmiany struktury przestrzennej kraju, w tym omówiono zagadnienia dotyczące strefy przyrodniczej, osadniczej, gospodarczej, infrastruktury transportowej, teleinformatycznej i energetycznej, sfery kulturowej oraz morskiej. Wśród głównych wyzwań przyrodniczych związanych z gospodarką przestrzenną wymieniono m.in. zachowanie różnorodności biologicznej i spójności ekologicznej kraju, ochronę gleb czy zwiększanie zasobów wód oraz poprawę ich jakości. Wskazano ponadto potrzebę przystosowania do zmiany klimatu oraz wykorzystanie idei gospodarki o obiegu zamkniętym w odniesieniu do gospodarowania przestrzenią, w tym recykling przestrzeni.

Propozycja celów polityki przestrzennej

Jak wyjaśniono, realne cele zagospodarowania przestrzennego muszą być odpowiedzią na zachodzące w przestrzeni i już rozpoznane procesy, ale także na prognozowane wyzwania. - Podstawą dla przyszłej organizacji przestrzennej kraju jest sformułowanie jasnych celów zarówno formalnych (związanych z porządkiem prawnym i działaniem instytucji), jak też realnych dotyczących zagospodarowania przestrzennego – wskazano.

Łącznie w dokumencie zdefiniowano 15 celów, w tym 5 celów formalnych oraz 10 celów realnych.

Cele formalne obejmują takie kwestie jak przywrócenie roli planowania przestrzennego na poziomie krajowym, zapewnienie wysokiej sprawności służb planowania publicznego, rozwój i integrowanie badań akademickich, rozwój monitoringu przestrzennego i ewaluacja działań wdrożeniowych oraz wzmocnienie instytucji społecznych dla poprawy kultury przestrzeni i poszanowania wartości użytkowania przestrzeni.

Cele realne obejmują natomiast:

1. Zapewnienie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego (w tym m.in. ochrona rolniczych przestrzeni otwartych, adaptacja miast do zmian klimatu),
2. Kształtowanie przestrzeni kraju tak, aby była odporna na zagrożenia (m.in. zmiany klimatu, pandemie, konieczność obrony narodowej, migracje zewnętrzne),
3. Wzmacnianie policentrycznego systemu osadniczego (czyli takiego, który ma wiele ośrodków centralnych) – konkurencyjnego i otwartego na Europę,
4. Kształtowanie i ochrona ładu przestrzennego,
5. Rozwijanie kraju w oparciu o systemy miejskich obszarów funkcjonalnych,
6. Przeciwdziałanie zbytniej polaryzacji przestrzennej (w tym m.in. przeciwdziałanie wykluczeniu i marginalizacji terytorialnej),
7. Transformacja i bezpieczeństwo energetyczne,
8. Kształtowanie systemu powiązań transportowych – regionalnych, krajowych, międzynarodowych,
9. Zrównoważone wykorzystywanie przestrzeni morskiej Bałtyku,
10. Integrowanie przestrzeni transgranicznej.

Komitet wyjaśnia, że dokument „Przestrzenne Zagospodarowanie Kraju – perspektywa długookresowa” został przedstawiony m.in. Premierowi RP. Eksperci deklarują przy tym wsparcie merytoryczne dla organów administracji rządowej przy dalszych pracach w tym zakresie.

Joanna Spiller
Dziennikarz, inżynier środowiska

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.