Dobre przykłady wsparcia prosumentów zbiorowych w USA. Dlaczego nie udaje się to w Polsce?

© Igor

Raport ClientEarth Prawnicy dla Ziemi nt. „Prosumeryzm zbiorowy w USA. Wnioski i rekomendacje dla Polski⁽¹⁾”, którego autorami są Anna Frączyk i Wojciech Kukuła, wskazuje na znaczny, niewykorzystany potencjał zbiorowej energetyki prosumenckiej w Polsce. W ciągu kilku ostatnich lat liczba indywidualnych instalacji prosumenckich wrosła do ćwierć miliona i ponad 1,5 GW mocy. Instalacje zbiorowe mogą dać kolejne czyste gigawaty mocy w systemie.

– Szczególnie teraz, gdy rosną koszty wytworzenia energii elektrycznej (wprowadzenie opłaty mocowej od stycznia 2021 r.), a także, gdy obserwujemy wzrost zapotrzebowania gospodarstw domowych na energię, na co dodatkowy wpływ ma praca zdalna w czasie pandemii COVID-19, warto skorzystać z doświadczeń zza oceanu – mówi Wojciech Kukuła, prawnik ClientEarth.

Prosumenci w Polsce poszkodowani

Prace nad wdrożeniem pakietu „Czysta Energia” prowadzi obecnie Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii. Jak podkreślają autorzy raportu, Polska nie implementowała jeszcze znacznej części jego prosumenckich postanowień, które zostały zawarte w dwóch nowych aktach prawnych UE: dyrektywie 2019/944 ws. wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej (dalej: dyrektywa rynkowa) oraz dyrektywie 2018/2001 ws. promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (dalej: dyrektywa OZE). Termin na transpozycję do prawa krajowego wymogów dyrektywy rynkowej upływa z końcem grudnia 2020 r., a w przypadku dyrektywy OZE – z końcem czerwca 2021 r.

Obie ww. dyrektywy ustanowiły w sumie cztery formy działalności prosumenckiej. Dyrektywa rynkowa przewiduje instytucje odbiorcy aktywnego oraz obywatelskich wspólnot energetycznych, natomiast dyrektywa OZE – instytucje prosumentów energii odnawialnej oraz społeczności energetycznych działających w zakresie energii odnawialnej. Patrząc na wszystkie te formy łącznie, polskie prawodawstwo nie przewiduje obecnie, zagwarantowanych już na poziomie UE, praw prosumentów (w tym działających zbiorowo) do:

• sprzedaży nadwyżek energii (za wynagrodzeniem),
• tzw. handlu peer-to-peer (np. w ramach sprzedaży sąsiedzkiej);
• równego dostępu do istniejących systemów wsparcia;
• konieczności uwzględnienia specyfiki wspólnot energetycznych w systemach wsparcia.

Czytaj: Prosumenci rosną w siłę, rynek mocy na zakręcie

Jak to robią w USA?

Dla rozwoju wspólnotowych projektów fotowoltaicznych istotne było przyjęcie przez władze stanowe norm dotyczących udziału energii ze źródeł odnawialnych (ang. Renewable Portfolio Standards, RPS). Poprzez wdrożenie RPS ustawodawca stanowy nakłada na przedsiębiorstwa energetyczne obowiązek wytwarzania lub zakupu określonej części energii elektrycznej z OZE. Na skuteczność RPS jako mechanizmów dążących do dywersyfikacji miksu energetycznego wskazuje amerykańska Agencja ds. Energii (ang. Energy Information Administration, EIA), powołując się na raport „U.S. Renewables Portfolio Standards: 2019 Annual Status Report⁽²⁾”, z którego wynika, że blisko połowa odnotowanego po 2000 r. wzrostu produkcji energii elektrycznej z OZE w USA jest ściśle powiązana z celami przyjętymi w RPS na poziomie stanowym.

Różnorodność modeli

Na kształt modeli organizacyjnych mają wpływ zarówno odziaływania lokalnej polityki, jak i uwarunkowań rynkowych. Niemniej jednak, niezmienne pozostaje główne założenie: dobrowolne uczestnictwo, polegające na zakupie lub wydzierżawieniu części wspólnej instalacji słonecznej, która nie musi stanowić własności i nie musi być położona na obszarze nieruchomości będącej własnością prosumentów. Udział jest zazwyczaj mierzony za pomocą jednostek paneli fotowoltaicznych lub przyrostów mocy w kilowatach. W zamian uczestnicy (ang. subscribers) przez określony czas otrzymują proporcjonalny opust na rachunku za energię elektryczną (ang. virtual net-metering).

Czytaj: Demokracja energetyczna i oddolne budowanie bezpieczeństwa energetycznego niedostrzeżone w KPEiK. Część 2

Autorzy raportu w konkluzjach stwierdzają, że funkcjonujące w Stanach Zjednoczonych rozwiązania prawne obejmują szereg różnych instrumentów: od mechanizmów wymiany dobrych praktyk, poprzez oferowanie zachęt inwestycyjnych z dochodów z systemu handlu uprawnieniami do emisji CO₂, mechanizmy wirtualnego net-meteringu oraz taryf gwarantowanych, aż po obowiązki w zakresie procentowego udziału wspólnotowego wytwarzania energii z OZE w portfelach przedsiębiorstw energetycznych. – Wspólnym mianownikiem wielu ze zidentyfikowanych systemów wsparcia prosumeryzmu zbiorowego w Stanach Zjednoczonych jest uprzywilejowane traktowanie osób ubogich energetycznie. Tą drogą może podążać także polski ustawodawca – rekomendują.

Wśród rekomendacji dla Polski eksperci wymieniają m.in. likwidację barier dla rozwoju spółdzielni energetycznych. – W pierwszej kolejności powinny zostać zlikwidowane bariery w ramach obowiązującego od ubiegłego roku systemu wsparcia spółdzielni energetycznych, w tym zniesienie kryterium pokrywania minimum 70 proc. zapotrzebowania na energię, górnego limitu 10 MW mocy elektrycznej instalacji wchodzących w skład spółdzielni oraz wykluczającego wiele podmiotów wymogu działalności na terenach wiejskich – mówi Wojciech Kukuła.

Katarzyna Zamorowska
Dyrektor ds. komunikacji