Tylko w sierpniu wyłowiono 120 ton śniętych ryb. To blisko połowa z 2022 r.

© ryszard filipowicz

Już w czerwcu wyniki monitoringu Odry pozostawiały wiele do życzenia. Na tytułowe pytanie zadane w artykule Przewodność w Odrze w czerwcu z licznymi przekroczeniami. Czy grozi kolejna katastrofa? odpowiedź ekspertów była twierdząca. Teraz wyniki monitoringu pokazują przekroczenie dopuszczalnych poziomów przewodności w 48 przypadkach na 50 (badania publikowane na przestrzeni 29 lipca–21 sierpnia br.). Przewodność, dla przypomnienia, wprost wynika z poziomu zasolenia danego zbiornika wodnego. W uproszczeniu: im więcej rozpuszczonych jonów (zasolenie), tym większa przewodność. Trwa przygotowanie odpowiedzi Ministerstwa Klimatu i Środowiska na nasze pytanie o to, ile razy w tym roku nakazano kopalniom i zakładom przemysłowym wstrzymanie zrzutów solanki. Na dziś pewne są skutki: od 2 do 22 sierpnia 2024 r. służby zebrały ze zbiornika Dzierżno Duże ok. 118 ton śniętych ryb. Razem z Kanałem Gliwickim, ich ilość przekroczyła już 120 ton (to dane wyłącznie za sierpień br.). Zgodnie z podsumowaniami rządowymi, katastrofa z 2022 r. pochłonęła 250 ton ryb po stronie polskiej.

Interpelacja: odsalanie w planie

Choć Zespół ds. Odry⁽¹⁾ spotyka się od wielu miesięcy w trybie cotygodniowym lub częstszym, jak dotąd nie udało się wypracować rozwiązań systemowych. Urszula Zielińska, wiceministra klimatu i środowiska, odpowiada na interpelację poselską⁽²⁾ informując, że prace w tym obszarze trwają. Ich wynikiem ma być opracowanie przez Ministerstwo Aktywów Państwowych wstępnego planu inwestycyjnego dla sektora górniczego, którego celem ma być zmniejszenie zasolenia wód Odry. Zielińska wylicza przeprowadzone dotąd spotkania kierownictwa MKiŚ z zarządami KGHM S.A., JSW S.A., SRK S.A oraz PGG S.A., ukierunkowane na wypracowanie rozwiązań służących ograniczeniu presji zakładów na rzekę Odrę. Pojedyncza instalacja odsalania opiewa na 1-1,5 mld zł. Jak poinformowała dziś „Rzeczpospolita”, plan najpewniej obejmie początkowo trzy instalacje, które łącznie mogą pochłonąć nawet 5 mld zł.

Widocznymi na razie efektami są procedury⁽³⁾, eksperymenty, próba kontroli nad rozprzestrzenianiem się zasolenia oraz stworzenie przez IMGW-PIB narzędzia do monitoringu zasolenia wód. - Model jest przede wszystkim przeznaczony dla zakładów oprowadzających ścieki o zwiększonym zasoleniu, mając na celu zapobieganie kumulacji zanieczyszczeń w wodach rzeki Odry. Informacje są wykorzystywane m.in. przez spotykający się przynajmniej raz w tygodniu Zespół ekspercki ds. zrzutów, który reguluje poziomy zrzutów zasolonych wód dołowych z zakładów górniczych – pisze Urszula Zielińska.

Wiceministra wskazała też, że od 13 sierpnia br. prowadzony jest przez IOŚ-PIB oraz GDOŚ eksperyment badawczy w wodach na styku Kanału Gliwickiego i rzeki Kłodnicy. Za małą elektrownią wodną Pławniowice dozowany jest nadtlenek wodoru (H₂O₂). Szefowa Ministerstwa Klimatu i Środowiska Paulina Hennig-Kloska informowała, co cytował PAP, że dozowanie nadtlenku wodoru do Kłodnicy spowodowało zmniejszenie poziomu złotej algi w wodzie o 95-99%. Wskazywała, że to „próba znalezienia sposobu na incydentalną neutralizację złotej algi”, a prace nad rozwiązaniami systemowymi trwają. I to właśnie ich oczekują organizacje pozarządowe.

NGO protestują

- Od dwóch lat trwa katastrofa ekologiczna, do której doprowadziły zrzuty zasolonych ścieków z kopalń węgla kamiennego – mówiła jedna z aktywistek Greenpeace Polska, protestująca w ub. tygodniu pod Ministerstwem Przemysłu, prezentując hasła „Kopalnie z licencją na zabijanie. Ministerstwo Przemysłu mówi »ok«”. Przedstawiciele Greenpeace stwierdzili, że „kopalnie mają licencję na zabijanie i nikt nie chce im tej licencji odebrać”.

„Podzwonne dla Odry” to z kolei hasło Koalicji Czas na Odrę. Organizacja podkreśla, że katastrofa trwa. - Tym razem dopływ złotych alg do Odry powstrzymano - poprzez zaprzestanie śluzowania i próby likwidacji zagrożenia odkażając zbiornik rozcieńczoną wodą utlenioną. Zamiast maskować objawy leczmy przyczyny - apelują jednak eksperci i aktywiści. - Odra potrzebuje pilnych działań - a nie tylko eksperymentów i obietnic. Najważniejsze to powstrzymanie zasolenia oraz odtworzenie naturalnych ekosystemów, które mogą być panaceum na katastrofy – podkreślają przedstawiciele NGOS. Wyliczają składniki „przepisu” na powtarzające się tragedie: stagnująca woda, zrzut ścieków - w tym zasolonych przemysłowych - oraz wyższe temperatury. - Główną przyczyną są trafiające do rzeki solanki pochodzące z zakładów wydobywczych - nie tylko z Górnego Śląska, ale i z zagłębia miedziowego. Codziennie do Bałtyku zmierza w ten sposób 340 tirów soli - informuje Radosław Gawlik ze Stowarzyszenia Ekologicznego EKO-UNIA. Jak podaje organizacja, potrzebne jest pilne zwiększenie opłat za zrzut soli, które - w tej chwili podobnie jak przed laty - wynoszą 5 groszy za kilogram. Przygotowana przez poprzedni rząd i przyjęta tzw. specustawa odrzańska przewiduje korektę tej kwoty dopiero w 2030 roku i to zaledwie do 10 groszy. Przypomnijmy, że nowa wersja specustawy odrzańskiej pojawiła się w wykazie prac legislacyjnych w lipcu br. (omawiamy ją w artykule: Odsuwanie wałów i przegląd pozwoleń, ale co z opłatami za zrzuty? Zmiana specustawy odrzańskiej)

Do Ministerstwa Klimatu i Środowiska zaadresowano kolejne interpelacje: w sprawie masowego wymierania ryb oraz w sprawie ponownego zakwitu haptofitu złotej algi w Kanale Gliwickim.

Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.