Jak przygotować się na wodny black-out? NIK o ponad 22-letniej luce prawnej

© sirisakboakaew

- Żadna z kontrolowanych gmin nie była przygotowana na zaopatrywanie mieszkańców w wodę w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej. Samorządy nie sprawdzały aktualnych potrzeb ani nie planowały kompleksowych działań na wypadek kryzysu, przez co nie było planów dostaw na taką okoliczność – przedstawia wnioski z kontroli Mariusz Banaś, prezes NIK. Dodał, że choć zaopatrzenie ludności w wodę należy do zadań własnych gminy, brakuje regulacji określających zasady zabezpieczania dostaw wody w sytuacjach kryzysowych. O braku przygotowania, ale też innych wyzwaniach, z którymi muszą się mierzyć realizujące to zadanie gminy spółki wod-kan, pisaliśmy w artykule: Black-out wodny na horyzoncie? O nieadekwatnych taryfach mówią spółki wod-kan, ale i NIK.

Co wykazał marcowy raport?

Skontrolowane gminy nie analizowały stanu zabezpieczenia dostaw wody. Dane o zasobach, które mogłyby zostać wykorzystane w razie kryzysu pozyskano dopiero w toku kontroli. Gminy opracowały plany zarządzania kryzysowego, ale tylko w trzech na dziesięć przypadków były one kompletne. Jeśli chodzi o sprawność rezerwowych ujęć wody – nie była ona utrzymana w żadnej analizowanej gminie. Przykładowo, choć 4 gminy dysponowały 37 potencjalnymi ujęciami rezerwowymi, ich wykorzystanie wymagałoby dostosowania, tj. uzyskania pozwoleń wodnoprawnych, ale i technicznych możliwości poboru i uzdatniania w ogóle. Jedna z gmin dysponowała wyłącznie jednym ujęciem podstawowym, inna – jedynie dwoma. W sześciu gminach 40 % zbiorników wodociągowych podczas kryzysu mogła okazać się nieprzydatna – nie były przystosowane, by napełnić beczkowozy, cysterny czy pojemniki na wodę.

2,5 l/os. dziennie? Bez sieci to niemal niemożliwe

Gdyby zdarzyła się całkowita awaria sieci wodociągowej w analizowanych gminach, 9/10 z nich nie byłoby w stanie dostarczyć mieszkańcom odpowiedniej ilości wody. Ani na poziomie niezbędnym (15 dm3/na osobę na dobę), ani minimalnym (7,5 dm3/na osobę na dobę), ani fizjologicznym (2,5 dm3/na osobę na dobę)⁽¹⁾. Jedynie Stargard w ostatniej kategorii mógł się pochwalić przygotowaniem i to w 178,2 % (choć równocześnie był jedną z dwóch gmin, gdzie wyłączenie ujęcia wody powodowało całkowite wstrzymanie dostaw wody). Pozostałe gminy nie przekroczyły pułapu 60% pokrycia zapotrzebowania na wodę w żadnej z trzech kategorii.

NIK nie wystawiła jednak wszystkim złej cezury. - Większość samorządów została pozytywnie oceniona pod względem poziomu różnicowania dostaw wody i planowanego rozdysponowania wody w zbiornikach. Oznacza to, że w gminach tych istniała możliwość utrzymania przez pewien czas zdolności do gromadzenia i dostaw wody w sytuacji awarii jednego ze zbiorników lub ujęć wody zasilających system wodociągowy. Niezdatność całego systemu wodociągowego mogła wystąpić dopiero w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej jednocześnie na wszystkich ujęciach lub zbiornikach – czytamy w podsumowaniu kontroli.

Dla poprawy sytuacji na poziomie krajowym NIK zaproponowała zmiany prawne, o czym niżej. Wyliczyła też szereg wskazówek w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa zaopatrzenia w wodę gmin na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowych. Wśród nich wskazano: utrzymywanie zasobów zabezpieczających co najmniej spełnienie fizjologicznego dobowego zapotrzebowania na wodę, posiadanie min. dwóch zbiorników wodociągowych i dwóch ujęć podstawowych czy posiadanie na wyposażeniu spółek wod-kan mobilnych stacji uzdatniania wody. Cała lista widoczna w ramce.

Lista wskazówek przydatnych do zapewnienia bezpieczeństwa ws. zaopatrzenia gmin w wodę© NIK

Brak ram prawnych

Izba, jako jedno ze źródeł problemu, wskazuje stan prawny. Przypomnijmy, zbiorowe zaopatrzenie mieszkańców w wodę to zadanie własne gminy, realizowane przez przedsiębiorstwo wodociągowe. Jeśli chodzi jednak o warunki bezpieczeństwa dostaw w sytuacji kryzysowej, wg NIK, nie mają one precyzyjnego określenia w przepisach prawa. - Do końca marca 2001 r. szereg regulacji w ww. zakresie zawierało zarządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa (nr 2/95) odnoszące się do zasad zapewnienia funkcjonowania publicznych urządzeń zaopatrzenia w wodę w warunkach specjalnych. Regulacji tych nie zastąpiono jednak nowymi, co spowodowało istniejącą już od ponad 22 lat lukę prawną - głosi podsumowanie kontroli. To jednak nie wszystko.

Jak czytamy w raporcie, z dniem 23 kwietnia 2022 r. przestały obowiązywać regulacje prawne określające organizację i zadania władz publicznych dotyczące obrony cywilnej, a w ich miejsce nie wprowadzono nowych regulacji. Procedowany projekt nie został sfinalizowany w ubiegłej kadencji sejmowej. Stąd NIK postuluje do Premiera o uzupełnienie projektu ustawy o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej. Kolejnym aktem prawnym „do zmiany” jest ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Tu należałoby m.in. określić warunki zabezpieczenia w gminach dostaw wody w sytuacjach kryzysowych (np. w ramach upoważnienia właściwego ministra do wydania stosownego rozporządzenia). NIK rozwiązania upatruje też w zobowiązaniu gmin do „kompleksowego planowania zabezpieczenia dostaw wody w sytuacjach kryzysowych”. Inny postulat, który mogłaby wprowadzić nowelizacja ww. ustawy to objęcie monitoringiem jakości wody procesu realizacji jej dostaw w sytuacjach kryzysowych (z naciskiem na środki do jej transportu i dystrybucji poza siecią wodociągową).

Gminy natomiast powinny, zdaniem NIK, zapewnić odpowiednie standardy działalności przedsiębiorstw wodociągowych w zakresie zabezpieczenia dostaw wody w sytuacjach kryzysowych, „z wykorzystaniem mechanizmów nadzoru właścicielskiego, takich jak możliwość kształtowania celów zarządczych oraz wykonywania prawa wspólnika do kontroli w spółce.”

Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.