Nowa formuła współpracy między samorządami

© kilhan

Jednym z największych osiągnięć przemian ustrojowych po 1989 roku było stworzenie w Polsce spójnego systemu samorządu terytorialnego. Kolejne reformy doprowadziły ostatecznie do powołania trójstopniowego podziału, ale przepisy długo nie nadążały za szybko zmieniającymi się potrzebami miast. W wielu aspektach metropolie chciały ze sobą współpracować, ale np. w zakresie planowania przestrzennego uniemożliwiało im to obowiązujące prawo. Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o związkach metropolitalnych ma więc zachęcać do wspólnego rozwiązywania problemów, a nie rzucać kłody pod nogi.

Wyzwanie, ale jednocześnie szansa

W przyjętej przez rząd w 2012 roku Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030) podkreśla się, że silnie zurbanizowane tereny narażone są nie tylko na specyficzne problemy (np. konieczność zapewnienia infrastruktury transportowej pomiędzy miastami), ale stwarzają jednocześnie możliwości rozwoju. Na korzyści wynikające ze wspólnego rozwiązywania problemów w zakresie ochrony powietrza i niskiej emisji zwracał niedawno uwagę prezydent Katowic – Marcin Krupa.

Ustrój i organizacja związków

Artykuł 1 ustawy przewiduje, że związek metropolitalny jest zrzeszeniem jednostek samorządu terytorialnego, w którego skład wchodzić mogą gminy oraz powiaty znajdujące się w granicach tzw. obszaru metropolitalnego. Taki obszar należy z kolei rozumieć jako spójną pod względem przestrzennym strefę oddziaływania miasta będącego siedzibą wojewody lub sejmiku województwa. Strefa ta charakteryzuje się istnieniem silnych powiązań funkcjonalnych oraz zaawansowaniem procesów urbanizacyjnych i zamieszkuje ją co najmniej 500 tys. mieszkańców.

Związek metropolitalny ma wykonywać zadania publiczne w zakresie kształtowania ładu przestrzennego, publicznego transportu zbiorowego, ustalania przebiegu dróg krajowych i wojewódzkich oraz promocji. Organami związku są: zgromadzenie (w jego skład wchodzić będzie po dwóch delegatów każdej jednostki wchodzącej w skład związku) oraz wybierany bezwzględną większością głosów przez zgromadzenie trzyosobowy zarząd.

12 potencjalnych obszarów

Ustawa przewiduje, że do utworzenia związku metropolitalnego niezbędna jest pozytywna opinia nie wszystkich zainteresowanych potencjalnym członkostwem, ale co najmniej 70 proc. rad gmin, 70 proc. miast na prawach powiatu i 50 proc. powiatów. Oznacza to zatem, że część samorządów może stać się członkami związków nawet wbrew swojej woli.

Kontrowersje dotyczyły także sposobu finansowania. Działalność związku będzie zapewniona m.in. poprzez przyznanie mu 5-procentowego udziału we wpływach z PIT, dotacji z budżetu państwa oraz składek. W trakcie prac senackich proponowano ograniczenie finansowania związków z budżetu państwa, ale sprzeciwiało się temu ówczesne kierownictwo resortu administracji i cyfryzacji.

Trudno dziś przewidzieć, jakie samorządy zdecydują się na skorzystanie z nowej formuły. Unia Metropolii Polskich wskazuje dwanaście potencjalnych obszarów: warszawski, rozwijające się metropolie krajowe: gdańską, krakowską, poznańską i wrocławską, obszary problemowe wymagające remetropolitalizacji: katowicki, łódzki, szczeciński, kształtującą się metropolię bydgosko-toruńską oraz rozbudowywane metropolie: białostocką, rzeszowską i lubelską.

Obowiązująca od 1 stycznia br. ustawa przewiduje, że pierwsze związki zostaną utworzone 1 lipca na podstawie przyjętych wcześniej do końca kwietnia rozporządzeń Rady Ministrów.

Kamil Szydłowski
Dziennikarz, prawnik