Podstawowe regulacje UE dotyczące chemikaliów

© Alex011973

Chemikalia używane są przez nas codziennie. Jednak niektóre z nich, użyte niewłaściwie lub niezgodnie z przeznaczeniem, mogą poważnie szkodzić zdrowiu ludzi i środowisku. Dlatego Unia Europejska kompleksowo uregulowała tę kwestię. Najważniejsze kwestie omówione są w dwóch złożonych aktach oraz ich załącznikach i poprawkach.

Rozporządzenie REACH

Pod koniec 2006 roku Parlament Europejski i Rada zdecydowały o utworzeniu Europejskiej Agencji Chemikaliów oraz ogłosiły rozporządzenie w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów.

Celem rozporządzenia oraz jego licznych sprostowań (z których najważniejszym jest sprostowanie zamieszczone w Dz. Urz. L 136 z 29.5.2007, s. 3-280) jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia i środowiska. Przepisy oparte są na zasadzie ostrożności. Akt był wielokrotnie zmieniany przez rozporządzenia zmieniające jego załączniki i wprowadzające środki wykonawcze.

W ten sposób powstał tzw. System REACH (Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals) - zastępujący 40 obowiązujących aktów prawnych pakiet legislacyjny zakładający obowiązkową rejestrację substancji chemicznych, ocenę dokumentacji technicznej oraz ocenę substancji, udzielanie zezwoleń na wykorzystywanie substancji do produkcji i obrotu. Powstała na jego mocy Europejska Agencja Chemikaliów ma swoją siedzibę w Helsinkach.

Komisja, tworząc akt, zastosowała przekształcenie i zmianę podejścia prawnego. Rozporządzenie ustanowiło przepisy dotyczące substancji zdefiniowanej jako „pierwiastek chemiczny lub jego związki, w stanie w jakim występują w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu produkcyjnego, z wszelkimi dodatkami wymaganymi do zachowania ich trwałości oraz wszelkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu, z wyłączeniem rozpuszczalników, które mogą być oddzielone bez wpływu na stabilność i skład substancji”.

Rozporządzenie wprowadziło też wyłączenia spod jego przepisów, m.in. dla odpadów. Podstawowym obowiązkiem podmiotów produkujących lub importujących substancje w ilości co najmniej 1 tony rocznie, działających w państwach EOG, jest ogólny obowiązek rejestracji tych substancji w ich postaci własnej lub jako składnika preparatów. Akt reguluje też, obok rejestracji, kolejne procedury: oceny, udzielania zezwoleń i ograniczeń. Na portalu internetowym Europejskiej Agencji Chemikaliów (ECHA) ⁽¹⁾ znajdują się narzędzia pozwalające zidentyfikować obowiązki wynikające z rozporządzenia.

W Polsce o jego wytycznych informuje na specjalnej stronie Ministerstwo Gospodarki⁽²⁾. Powstało też Krajowe Centrum Informacyjne REACH⁽³⁾.

Wymiar międzynarodowy

Obecnie dużo mówi się o możliwości konwergencji przepisów dotyczących chemikaliów w ramach działań nad porozumieniem o wolnym handlu UE-USA. 3 grudnia temat ten omawiała Komisja Ochrony Środowiska, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności (ENVI). Komisja stwierdziła, że podstawowy amerykański akt prawny dotyczący chemikaliów (Toxic Substances Control Act –TSCA) bardzo różni się w zakresie niektórych podstawowych zasad od prawa Unii; szczególnie brak jest w nim obowiązku rejestracji substancji, jako warunku wprowadzenia go do obrotu.

W Polsce właściwości organów i obowiązki administracyjne wynikające z rozporządzenia określa ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U. nr 63, poz. 322 ze zmian.). Ustawa ta określa też właściwości organów i obowiązki wynikające z drugiego podstawowego aktu – rozporządzenia CLP.

Rozporządzenie CLP

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin to akt określany jako rozporządzenie CLP (Classification, Labelling, Packaging). Niektóre z jego przepisów dotyczące substancji obowiązują od 1 grudnia 2010 r. (tytuły II, III, i IV), natomiast od 1 czerwca 2015 r. rozporządzenie zastąpi całkowicie dyrektywy: 67/548/EWG i 1999/45/WE. Podobnie jak w przypadku REACH, większość jego treści umieszczona jest w załącznikach.

CLP nakłada na producentów, importerów i dalszych użytkowników obowiązek klasyfikowania substancji i mieszanin wprowadzanych do obrotu lub podlegających rejestracji, a na dostawców obowiązek oznakowania i pakowania substancji i mieszanin wprowadzanych do obrotu.

Rozporządzenie zawiera uzgodnione na szczeblu ONZ kryteria klasyfikacji i zasad oznakowania substancji, zgodnie z aktualizowanym co dwa lata Globalnie Zharmonizowanym Systemem Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals - GHS⁽⁴⁾).

ECHA opracowała wstępne wytyczne dotyczące rozporządzenia CLP. Są one dostępne w załączonym do artykułu dokumencie⁽⁵⁾.

Poza podanymi powyżej istnieją odrębne przepisy unijnie dotyczące różnych grup chemikaliów: pestycydów, produktów leczniczych i kosmetyków.

Adam Erechemla
Dziennikarz, prawnik