Krzysztof GołębiewskiGłówny Inspektor Ochrony Środowiska © GIOŚ
Teraz Środowisko: Które komponenty środowiska są w Polsce zanieczyszczone najbardziej? Co na ten temat mówią wyniki Państwowego Monitoringu Środowiska, a co interwencje w ramach zwalczania przestępczości środowiskowej?
Krzysztof Gołębiewski: W ramach PMŚ wykonywane są pomiary i oceny stanu środowiska, w tym komponentów: powietrze, wody podziemne i wody powierzchniowe, gleba i ziemia, klimat akustyczny, promieniowanie jonizujące i pola elektromagnetyczne, elementy różnorodności biologicznej. Jakość poszczególnych elementów środowiska jest klasyfikowana na podstawie odpowiednich przepisów, różnych dla poszczególnych komponentów. Wyniki badań najlepiej śledzić na stronach GIOŚ. Co do interwencji, w 2022 r. do Departamentu Zwalczania Przestępczości Środowiskowej GIOŚ wpłynęło łącznie 3288 zgłoszeń, z czego 1541 zgłoszeń dotyczyło odpadów, 1498 zanieczyszczeń powietrza, wody lub powierzchni ziemi, a 285 - innych komponentów.
TŚ: Z jakimi dziedzinami gospodarki jest powiązana przestępczość środowiskowa? Kto i ile na niej zarabia?
KG: Według statystyk przestępczość środowiskowa powiązana jest przede wszystkim z gospodarką odpadami. Zgodnie z publikacją „Przestępczość środowiskowa – współczesne wyzwanie dla organów ścigania oraz Inspekcji Ochrony Środowiska”, która została wydana we współpracy z Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska, w 2021 r. w dziedzinie gospodarki odpadami wszczęto 515 postępowań, stwierdzono 296 przestępstw, a 214 wykryto, uzyskując wskaźnik wykrywalności na poziomie 72,3%. Inne, choć marginalne, obszary przestępstw to np. zachowania godzące w naturalne piękno krajobrazu, używanie urządzeń zabezpieczających środowisko.
TŚ: Ile i jakiego rodzaju odpady importuje się legalnie do Polski w ciągu roku? Jak się ma ten wolumen do szacunkowego importu nielegalnego?
KG: Ilość odpadów, które trafiają do Polski z zagranicy to dużo mniej niż 1% tego, co wytwarzamy w naszym kraju. W 2022 r. po raz pierwszy z Polski wywieziono więcej odpadów niż przywieziono. Pojawiające się czasami stwierdzenie, że Polska to śmietnik Europy jest nieprawdą. Potwierdzają to statystyki.
Jak wynika z zezwoleń GIOŚ, w 2022 r. do Polski przyjechało najwięcej odpadów innych niż niebezpieczne do rekultywacji wyrobisk. Struktura tych odpadów wskazuje, że odpady minerałów oraz gleby i kamieni są odpowiednio na pierwszej i trzeciej pozycji. Drugim największym strumieniem, który przyjechał do Polski w poprzednim roku, są odpady stałe z oczyszczania gazów zawierające substancje niebezpieczne, które stanowią surowiec do odzysku cynku. Czwartym najczęściej sprowadzanym odpadem są popioły, wykorzystywane do produkcji nawozów.
Jeśli chodzi o nielegalny import, od 1 stycznia 2020 r. do 31 grudnia 2022 r. ujawniono 806 przypadków nielegalnego międzynarodowego przemieszczania odpadów do Polski.
Wciąż istotnym problemem są sprowadzane pojazdy i ich części. Najczęściej przywożonym rodzajem odpadów w przypadku nielegalnego międzynarodowego przemieszczania odpadów w postaci uszkodzonych pojazdów lub części pochodzących z pojazdów są pojazdy samochodowe (w tym motocykle, skutery, quady), a w drugiej kolejności części samochodowe. Sporadyczne przypadki stanowią pocięte elementy karoserii, maszyny rolnicze, dźwigi, itp.
W przypadku nielegalnego przemieszczania do Polski odpadów innych niż pojazdy, w wielu wykrytych przypadkach odpady były wysyłane do nieuprawnionych odbiorców. Firmy, które zostały wskazane w dokumentach transportowych jako odbiorcy, często nie posiadały wymaganych zezwoleń na gospodarowanie odpadami, ani instalacji do odzysku przywiezionych odpadów.
Inne nieprawidłowości dotyczyły charakteru wysłanych do Polski odpadów. Klasyfikowano je np. jako odpady tworzyw sztucznych, podczas gdy faktycznie były to odpady przeznaczone do produkcji paliwa alternatywnego, których przywóz do Polski wymaga uzyskania zezwolenia właściwych organów.
W 2022 r. ujawniono 89 przypadków nielegalnego przywozu do Polski odpadów innych niż pojazdy o łącznej masie 8 676,3 ton. Istotna część tych odpadów pochodziła z Niemiec, tj. 28 przypadków o łącznej masie 4 799,6 ton.
Szczęśliwie, udaje się zapobiegać części tego typu procederów. W latach 2020-2022 łącznie zwrócono ponad 7400 ton odpadów, które trafiły do Polski nielegalnie – na koszt podmiotu lub państwa wysyłającego. W przypadku, gdy odpowiedzialność za nielegalny przywóz odpadów ponosi ich odbiorca, GIOŚ zobowiązuje ten podmiot do zagospodarowania odpadów w uprawnionej instalacji przetwarzania odpadów.
TŚ: Jakie mógłby Pan wskazać trzy priorytetowe obszary działania dla GIOŚ w najbliższych miesiącach?
KG: Zakres prowadzonych przez nas działań jest szeroki, obejmuje: kontrolę podmiotów gospodarczych, monitoring i oceny stanu środowiska, przeciwdziałanie przestępczości środowiskowej oraz dostarczanie społeczeństwu i władzy publicznej informacji o środowisku.
W związku ze wzrastającą skalą przestępstw środowiskowych, m.in. ze wzrostem ujawnianych miejsc nielegalnego porzucenia odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych oraz przetwarzaniem odpadów bez zezwolenia czy wzrostem ujawnianych miejsc nielegalnego składowania odpadów w sposób zagrażający życiu i zdrowiu ludzi, jeden z priorytetów stanowi zwalczanie przestępstw przeciwko środowisku.
Poza tym bardzo ważnym zadaniem dla Inspekcji Ochrony Środowiska jest prowadzenie stałego monitoringu rzeki Odry, jej dopływów, kanałów i starorzeczy pod kątem obecności złotej algi. Obecnie, prócz stałego monitoringu w ramach państwowego monitoringu środowiska, prowadzimy monitoring interwencyjny, gdzie dwa razy w tygodniu pobierane są próbki do badań. Poza tym, wspólnie z Instytutem Ochrony Środowiska – PIB i Instytutem Rybactwa Śródlądowego, wprowadziliśmy pilotażowy całodobowy monitoring automatyczny.
Trzecim, istotnym obszarem prowadzonych przez nas działań, jest kontrola i nadzór nad transgranicznym przemieszczaniem odpadów. Główny Inspektor Ochrony Środowiska współpracuje z urzędami innych państw i na bieżąco informuje o wszystkich przypadkach nielegalnego przemieszczania odpadów, a także podejmuje działania konieczne dla zwrotu odpadów przywiezionych do Polski nielegalnie.
Rozmawiała Marta Wierzbowska-KujdaRedaktor naczelna, sozolog
Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.
