© pashabo
Gleby stanowią zewnętrzną powłokę litosfery. Parocentymetrowa warstwa gleby powstaje ok. 1000 lat. A zniszczyć ją można bardzo szybko. Podstawowe czynniki niszczące to erozja, niszczenie na skutek działalności człowieka i pustynnienie (często na skutek zmiany stosunków wodnych). Pierwsze próby prawnej ochrony gleby podjęła Rada Europy przyjmując w 1972 r. rezolucję nr 19 Komitetu Ministrów. W 1981 r. niewiążący dokument przyjęty został przez Organizację NZ do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa.
Zwalczanie pustynnienia
Problem pustynnienia był omawiany już w 1992 r. na konferencji w Rio de Janeiro. W wyniku rozwoju zainteresowania pustynnieniem przez społeczeństwo międzynarodowe sporządzono w Paryżu 17 czerwca 1994 r. Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienie w państwach dotkniętych poważnymi suszami i/lub pustynnieniem, zwłaszcza w Afryce. Polska ratyfikowała Konwencję 2 października 2001 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 185, poz. 1538). Strony umowy zobowiązały się do zintegrowanego podejścia do problemu, obejmującego aspekty fizyczne, biologiczne i społeczno-ekonomiczna i określiły instrumenty minimalizujące straty w wyniku pustynnienia lub susz.
Europejska Strategia Ochrony Gleby
Sprawa prawodawstwa dotyczącego ochrony gleby skomplikowała się w Unii Europejskiej. Szósty Program Działań na Rzecz Środowiska (2001-2010) wymagał opracowania siedmiu strategii tematycznych, wśród nich strategii ochrony gleby. Ochrona gleby stanowiła nowość w politykach środowiskowych. „Strategia ochrony gleby” została ogłoszona 22 września 2006 r. (KOM(2006)231). Jej cel to ochrona i zrównoważone użytkowanie gleby. Ocena sytuacji zamieszczona w dokumencie określa stan gleby jako poważny problem wszystkich państw Unii. Działania ochronne państw przebiegają na różnych poziomach i przy zastosowaniu różnych środków.
Wspólne wymagania to konieczność dokonywania oceny inwestycji na glebę, wymagane przez kilka aktów unijnych, w tym dyrektywę Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli. Dla regionów górskich przyjęto Protokół w sprawie ochrony gleb do Konwencji Alpejskiej.
Brak konsensusu
Komisja wyznaczyła w „Strategii” cztery cele: najważniejszy to przyjęcie w ciągu dwóch lat ramowej dyrektywy dotyczącej zrównoważonego użytkowania i ochrony gleb, ponadto łączenie ochrony gleb do innych polityk, uzupełnienie braków wiedzy o glebach i podnoszenie znaczenia ochrony gleb wśród społeczeństwa. Wniosek legislacyjny ramowej dyrektywy ogłoszono wraz ze „Strategią”. Projekt to ramy ochrony gleby i zachowania jej funkcji przy wykorzystaniu takich środków, jak: produkcja biomasy, przekształcanie składników odżywczych i wody. Środki mają przede wszystkim charakter prewencyjny. Szerokie dyskusje i wnoszone do projektu dyrektywy poprawki nie doprowadziły do jej przyjęcia. Projektowi zarzucano wprowadzenie znacznego obciążenia administracyjnego i niezgodność z zasadami proporcjonalności i pomocniczości. W Radzie nie osiągnięto konsensusu w sprawie przyjęcia dyrektywy. W efekcie 21 maja 2014 r. projekt został wycofany jako wniosek zdezaktualizowany. Nie ma więc w najbliższych latach szans na zharmonizowanie prawa ochrony gleby w Unii Europejskiej.
Sytuacja w Polsce
W Polsce zasady ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji i poprawiania ich wartości użytkowej reguluje ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1205 z poźn. zm.). Zgodnie z ustawą ochrona gruntów rolnych polega na ograniczeniu ich przeznaczenia na cele nierolnicze i nieleśne, zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji, rekultywacji, zachowaniu torfowisk i oczek wodnych oraz ograniczaniu zmian naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi. Podobne działania stosowane są przy ochronie gruntów leśnych z tym, że obowiązuje również zapobieganie szkodom w drzewostanach i produkcji leśnej.Podstawowe środki ochronne jakie wykorzystuje ustawa to zgoda na zmianę przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne oraz obowiązek właściciela gruntów przeciwdziałania ich degradacji.
Gleby w Prawie Ochrony Środowiska
Kilka istotnych zagadnień dotyczących ochrony gleby uregulowane jest w dziale IV „Ochrona powierzchni ziemi” ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1232 z późn. zm). Zgodnie z ustawą, ochrona powierzchni ziemi polega m.in. na zachowaniu jak najlepszego stanu gleby poprzez zapobieganie erozji, spadkowi zawartości próchnicy, zagęszczeniu, zasoleni, zakwaszeniu oraz ograniczeniu powierzchni gleb objętych zabudową. Zachowanie jak najlepszego stanu gleb polega też na tworzeniu czynnych powierzchni biologicznych gleb, racjonalnym wykorzystaniu warstwy próchnicznej, odtworzeniu i ulepszaniu gleby.Na podstawie delegacji ustawowej zamieszczonej w ustawie Prawo ochrony środowiska, Minister Środowiska wydał dnia 9 września 2002 r. rozporządzenie w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. z 2002 r. Nr 165, poz. 1359). Rozporządzenie podaje w załączniku wartości dopuszczalne zanieczyszczeń w glebie lub ziemi.Ponadto ochrony gleby dotyczą wszystkie zasady zapisane w ustawie Prawo ochrony środowiska, jak chociażby „zanieczyszczający płaci”.
Inne ustawy
Wiele innych ustaw reguluje aspekty związane z wykorzystaniem, ochroną i poprawą jakości gleby. Są to między innymi:
- ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz.145 z późn.zm.) - szczególne znaczenie dla polepszenia zdolności produkcyjnej gleby mają regulacje kształtujące system melioracji wodnych znajdujące się w ustawie,
- ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn.zm.)- ustawa nakazuje prowadzenie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej z uwzględnieniem korzystnego wpływu lasów na glebę i ochronę gleb, zabrania zanieczyszczania gleb leśnych oraz zobowiązuje właścicieli lasów do ich ochrony,
- ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r., poz.21 z późn.zm.) - nakazuje prowadzenie gospodarki odpadami w sposób nie powodujący zagrożenia m.in. dla gleb; składowiska odpadów i spalarnie nie mogą stwarzać zagrożenia dla gleb oraz zabroniony jest zrzut olejów odpadowych do gleb.
Regulacje dotyczące ochrony gleb znajdują się też w wielu rozporządzeniach. Ochrona gleb w polskim prawie jest uregulowana w sposób wystarczający.
Adam ErechemlaDziennikarz, prawnik
