Alicja Nadarzyńskaczłonkini Rady Głównej Związku Pracodawców Zakładów Termicznego Przetwarzania Odpadów Przemysłowych i Medycznych na Rzecz Ochrony Zdrowia i Środowiska (ZPZTPO) © Prawa zastrzeżone
Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2028 (KPGO 2028) został przyjęty 12 czerwca 2023 r. uchwałą Rady Ministrów i opublikowany w Monitorze Polskim 12 lipca 2023 r. Dokument ma stanowić odzwierciedlenie polityki unijnej m.in. w sferze ciągłego doskonalenia polskiej gospodarki odpadami, aby stworzony model zagwarantował rzeczywistą gospodarkę o obiegu zamkniętym. Dokument ma kreować koncepcję, która pokaże drogę dojścia do celów środowiskowych, jakimi są np. ograniczenie składowania odpadów i zapobieganie zaśmiecaniu. Wreszcie, KPGO 2028 ma wpisać się w strategiczny dokument jakim jest „Polityka ekologiczna Państwa 2030” uwzględniająca ideę promocji i wspieranie wdrożeń technologii środowiskowych energooszczędnych oraz zwalczanie przestępczości środowiskowych przy jednoczesnym rozwijaniu kompetencji ekologicznych społeczeństwa, o czym informuje nas jego preambuła.
Myśl przewodnia doskonała, ale czy rzeczywiście oddaje założenia?
KPGO 2028 to jednak mocno nieaktualny dokument, który ma przecież stanowić podstawy opracowania i wydania Wojewódzkich Planów Gospodarki Odpadami. Zawarte w nim dane – zarówno w obszarze statystyki, jak i problematyki w zakresie gospodarki odpadami – nie są adekwatne do ich obecnego stanu. Bardzo lakonicznie omawiany jest temat gospodarki odpadami medycznymi, a analiza gospodarki odpadami przemysłowymi opiera się na trzech grupach kodów, co w tym momencie nie stanowi faktycznych problemów związanych z możliwością ich zagospodarowania w profesjonalnych instalacjach. W ogóle nie zdiagnozowano problemu występowania nielegalnych składowisk, zwanych potocznie „bombami ekologicznymi”. Nie uwzględniono również potrzeby zwiększenia funkcjonalności elektronicznego systemu ewidencji odpadów (BDO), który ma stanowić jedno z zasadniczych narzędzi do bieżącej kontroli gospodarowania odpadami i zwalczania nieuczciwych praktyk.
Problemy, z którym nie wiadomo jak się uporać
Związek Pracodawców Zakładów Termicznego Przetwarzania Odpadów Przemysłowych i Medycznych na Rzecz Ochrony Zdrowia i Środowiska (ZPZTPO) jest organizacją, której członkowie odgrywają fundamentalną rolę w gospodarce odpadowej kraju. Realizują kluczowe zadania związane z bezpieczeństwem epidemicznym oraz z likwidacją zagrożeń środowiska przed odpadami przemysłowymi niebezpiecznymi i medycznymi. W wyniku swojej działalności spalania odpadów niebezpiecznych wytwarzają ciepło i/lub energię. Dlatego tak szczególne znaczenie dla działalności tych zakładów ma wsparcie organów państwowych i samorządowych, które powinny rozumieć i doceniać doświadczenie i prośrodowiskowe działania. Skala problemów do rozwiązania w gospodarce odpadami – głównie przemysłowymi niebezpiecznymi – nie maleje. Działalność szarej strefy, powodująca powstawanie nielegalnych składowisk odpadów „kwitnie” i stanowi największy problem samorządów. Niestety w przestrzeni publicznej pokutuje deprecjonujący pogląd na temat zakładów przetwarzania. Nowe zakłady z instalacjami spalającymi odpady nie powstają lub związany z nimi proces inwestycyjny ciągnie się długimi latami. Jest to spowodowane w szczególności negatywnym stosunkiem zarówno samorządów, jak i lokalnych społeczności. Ogólnokrajowy elektroniczny rejestr podmiotów gospodarujących odpadami oraz jego integralna część, jaką stanowi Baza Danych o Odpadach (BDO), nie spełnia funkcji kontrolnej w takim stopniu, w jakim powinna.
Chcemy konstruktywnej dyskusji i zmian w prawie – odpady nie mają wakacji
ZPZTP wystosował szereg postulatów, które przy każdej okazji ze stanowczością podkreśla. Widzimy niedoskonałości rejestru podmiotów gospodarujących odpadami i BDO. Od roku 2020, kiedy zaczął obowiązywać system elektronicznego obiegu dokumentów przekazania odpadów, nie zostały w nim wprowadzone żadne nowe rozwiązania. Rejestr nie stanowi adekwatnego narzędzia dla organów kontrolnych w weryfikacji i nadzorze nad przemieszczaniem odpadów, a dla nieuczciwych przedsiębiorców nie stanowi przeszkody dla prowadzenia działalności przestępczej. Konieczna jest zatem rozbudowa tego systemu o nowe moduły i funkcjonalności, tak aby możliwym było wykrycie i zdiagnozowanie nieprawidłowości na każdym etapie. Już uzyskanie wpisu do rejestru BDO może stwarzać różne patologie – np. firma, która posiada wpis do rejestru podmiotów tylko w zakresie np. transportu, przejmuje odpady i przekazuje je tam, gdzie chce lub temu, komu chce. W konsekwencji może to prowadzić do ich porzucenia w miejscach do tego nieprzeznaczonych.
Kolejnym problematycznym zagadnieniem jest wydawanie zezwoleń na zbieranie odpadów dla firm nieposiadających instalacji do ich przetwarzania. Związek stoi na stanowisku, że akceptujemy taki stan rzeczy, ale pod pewnymi warunkami, które mogą zapobiegać wydawaniu takich licencji podmiotom z nieuczciwymi zamiarami. Takich jak wprowadzenia wymogu jednej formy prawnej tytułu do nieruchomości (prawa własności), na której będą gromadzone odpady, ograniczenie ilości magazynowanych odpadów w jednym czasie, czy zabezpieczenie roszczeń według stawki znacznie wyższej niż dla podmiotów posiadających instalacje do przetwarzania odpadów).
Edukacja społeczna
Uważamy, że niezbędna i konieczna jest intensywna kampania społeczna promująca funkcjonowanie zakładów termicznego przekształcania odpadów jako ważnego elementu zamknięcia obiegu gospodarki. Instalacje, z uwagi na wykorzystanie potencjału energetycznego odpadów do wytwarzania ciepła i/lub energii, są przykładem zastosowania procesu odzysku R1, co nie jest niestety oczywiste dla organów ustawodawczych. Podejmujemy starania by uzyskać akceptację władz państwowych.
Jest zatem wiele płaszczyzn, które powinny być przedmiotem dyskusji, a przede wszystkim, realnego działania. ZPZTPO chce uczestniczyć w ewolucji rynku gospodarowania odpadami, by warunki takiej działalności móc dostosowywać do zmieniającej się rzeczywistości. Mimo iż w debacie publicznej dominują tematy hasła jak: odnawialne źródła energii (OZE), rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP) czy system kaucyjny, to zagospodarowanie odpadów przemysłowych i medycznych nie powinno być traktowane po macoszemu.
Alicja Nadarzyńska
Artykuł powstał we współpracy ze Związkiem Pracodawców Zakładów Termicznego Przekształcania Odpadów
